11-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: §21. 20-30 жылдардағы этнодемографиялық ахуал

Сабақтың мақсаты:

         20-30 жылдардағы этнодемографиялық ахуал туралы түсінік беру;

• Белсенділігін арттырып, білімін жетілдіру;
• Ұлтжанды, елін жерін сүйетін, адамгершілік қасиеттерді бойына жинақтаған, батыл, иманды жеке тұлға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас

Әдісі: интерактивті

Көрнекілік: карта , суреттер, сызба, т.б.

Сабақтың барысы:  І.Ұйымдастыру кезеңі

• Оқу құралын тексеріп түгелдеу
• Әнұран орындау, «Хабар»
• Оқушылар зейінін сабаққа аудару

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау:

• 30 жылдардағы Қазақстанның бейнелеу өнерінде қандай тақырыптарға баса мән берілді?
• Қазақстанда бейнелеу өнері ревалюцияға дейін неге баяу дамыды?
• 1929 жылы «Ленфильм» түсірген кино?
• Бірінші қазақ балеті?
• Суретшілер Одағы қашан құрылды?
• Қазақ мемлекеттік Көркемөнер галереясы қашан ашылды?

Жаңа сабақтың жоспары:

1. Әскери-казактық отарлау
2. Қазақстанға орыс шаруаларының қоныс аударуы, негізгі кезеңдері
3. Қоныс аударудың бірінші кезеңі
4. Қоныс аударудың екінші кезеңі. Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамындағы өзгерістер
5. Қоныс аударудың үшінші кезеңі

               1914 жылғы Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы (%)

Сабақты бекіту:

• Қазақстанға басқа ұлт өкілдерінің қоныстану кезеңдерін атаңдар?
• Басқа ұлт өкілдерінің Қазақстанға қоныстануы кезеңіндегі көші-қон процесінің рөлі қандай болды?
• Қоныс аудару қалай жүргізілді?
• Қоныс аударушылардың басым көбі қандай облыстарға орналастырылды?
• Басқа ұлт өкілдерінің Қазақстанға қоныстануы кезеңіндегі көші-қон процесінің рөлі қандай болды?
• Қазақстанға басқа ұлт өкілдерінің қоныстану кезеңдерін атаңдар?

Бағалау: өзін-өзі

Үйге тапсырма: §21. 20-30 жылдардағы этнодемографиялық ахуал

 11-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: §22. Саяси қуғын-сүргін және халықтар депортациясы

Сабақтың мақсаты:

         Саяси қуғын-сүргін және халықтар депортациясы туралы түсінік қалыптастыру;

Белсенділігін арттырып, білімін жетілдіру;

Ұлтжанды, елін жерін сүйетін, адамгершілік қасиеттерді бойына жинақтаған, батыл, иманды жеке тұлға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас

Әдісі: интерактивті

Көрнекілік: карта , суреттер, сызба, т.б.

Сабақтың барысы:  І.Ұйымдастыру кезеңі

• Оқу құралын тексеріп түгелдеу
• Әнұран орындау, «Хабар»
• Оқушылар зейінін сабаққа аудару

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау:

• Қазақстанға басқа ұлт өкілдерінің қоныстану кезеңдерін атаңдар?
• Басқа ұлт өкілдерінің Қазақстанға қоныстануы кезеңіндегі көші-қон процесінің рөлі қандай болды?
• Қоныс аудару қалай жүргізілді?
• Қоныс аударушылардың басым көбі қандай облыстарға орналастырылды?
• Басқа ұлт өкілдерінің Қазақстанға қоныстануы кезеңіндегі көші-қон процесінің рөлі қандай болды?

        Қазақстанға басқа ұлт өкілдерінің қоныстану кезеңдерін атаңдар?

Жаңа сабақтың жоспары:

1. Соғысқа дейінгі кезеңдегі саяси қуғын-сүргін және халықтар депортациясы 2. Қазақстанға күштеп қоныс аударылғандар
2. Соғыс жылдарындағы саяси қуғын-сүргін және халықтар депортациясы
3. Екінші дүниежүзілік соғыстың халық санына тигізген әсері

Сабақты бекіту:

1. Депортация дегеніміз не?
2. Соғысқа дейінгі депортацияға қандай халықтар ілікті? Неліктен?
3. Этнос дегеніміз не?
4. Саяси мүдде негізінде көшірілгендерді қалай атады?
5. Тоталитарлық тәртіптің құрсауына алғашқылардың бірі болып іліккен қиыршығыстық халықты атаңдар?
6. «Сенімсіз халықтар» деп неліктен атады?
7. Заңсыз қуғын-сүргінге ұшыраған халықтарды ақтау қашан басталды?

Бағалау: өзін-өзі

Үйге тапсырма: §22. Саяси қуғын-сүргін және халықтар депортациясы

11-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: §23. Қазақстан Коммунистік партиясының тарихы

 Сабақтың мақсаты:

         Қазақстан Коммунистік партиясының тарихы туралы түсінік беру;

        Белсенділігін арттырып, білімін жетілдіру;

   Ұлтжанды, елін жерін сүйетін, адамгершілік қасиеттерді бойына   жинақтаған, батыл, иманды жеке тұлға тәрбиелеу.

 Сабақтың түрі: аралас

 Әдісі: интерактивті

 Көрнекілік: карта , суреттер, сызба, т.б.

 Сабақтың барысы:  І.Ұйымдастыру кезеңі

• Оқу құралын тексеріп түгелдеу
• Әнұран орындау, «Хабар»
• Оқушылар зейінін сабаққа аудару

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау:

1. Депортация дегеніміз не?
2. Соғысқа дейінгі депортацияға қандай халықтар ілікті? Неліктен?
3. Этнос дегеніміз не?
4. Саяси мүдде негізінде көшірілгендерді қалай атады?
5. Тоталитарлық тәртіптің құрсауына алғашқылардың бірі болып іліккен қиыршығыстық халықты атаңдар?
6. «Сенімсіз халықтар» деп неліктен атады?
7. Заңсыз қуғын-сүргінге ұшыраған халықтарды ақтау қашан басталды?

Жаңа сабақтың жоспары:

1. Қазақстанның партия ұйымдарын орталықтандыру
2. 1936 жылғы Конститутция
3. Қазақстандағы алғашқы Коммунистік партия съездері

Сабақты бекіту:

1. Қазақстан КСРО-ның ажырағысыз бөлігіне айналғанын нден көруге болады?
2. Қазақстандағы Орталық билік органдарына бағындыруда БК(б)П қандай рөл атқарды?
3. Қазақ АКСР-нің Қазақ КСР-нен қандай айырмашылығы бар деп ойлайсыңдар?
4. 1936 жылғы Конститутция неліктен «сталиндік конститутция» деп аталды?
5. ҚК(б)П-ның съездері қай уақыттан бері өз бетінше өтетін болды, неліктен?
6. Қазақстан Коммунистік партиясының бірінші съезі қашан өтті?

Бағалау: өзін-өзі

Үйге тапсырма:  §23. Қазақстан Коммунистік партиясының тарихы

11-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: §24. Қазақстан Компартиясы басқару жүйесіндегі тоқырау

 Сабақтың мақсаты:

Қазақстан Компартиясы басқару жүйесіндегі тоқырау туралы түсінік беру;

Белсенділігін арттырып, білімін жетілдіру;

Ұлтжанды, елін жерін сүйетін, адамгершілік қасиеттерді бойына жинақтаған, батыл, иманды жеке тұлға тәрбиелеу.

 Сабақтың түрі: аралас

 Әдісі: интерактивті

 Көрнекілік: карта , суреттер, сызба, т.б.

Сабақтың барысы:  І.Ұйымдастыру кезеңі

• Оқу құралын тексеріп түгелдеу
• Әнұран орындау, «Хабар»
• Оқушылар зейінін сабаққа аудару

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау:

1. Қазақстан КСРО-ның ажырағысыз бөлігіне айналғанын нден көруге болады?
2. Қазақстандағы Орталық билік органдарына бағындыруда БК(б)П қандай рөл атқарды?
3. Қазақ АКСР-нің Қазақ КСР-нен қандай айырмашылығы бар деп ойлайсыңдар?
4. 1936 жылғы Конститутция неліктен «сталиндік конститутция» деп аталды?
5. ҚК(б)П-ның съездері қай уақыттан бері өз бетінше өтетін болды, неліктен?
6. Қазақстан Коммунистік партиясының бірінші съезі қашан өтті?

Жаңа сабақтың жоспары:

1. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі қоғамдық-саяси жағдай
2. Халық шаруашылығы
3. Тың эпопеясы
4. 1977 жылғы Конститутция
5. Шаруашылық реформалары
6. Дағдарыс жағдайларының күшюі
7. Компартиядағы дағдарыс

Сабақты бекіту:

• Республикадағы партиялық басшылықты ауыстыру қандай жолмен жүзеге асырылды?
• Партиялық органдар неліктен іс жүзінде мемлекеттік билік органдарына айналды?
• Қазақстанның көрнекті партия қайраткерлерінің өмірі мен қызметі туралы баяндама даярлаңдар?
• 40-жылдардың соңына қарай КОКП тарапынан жаңа идеологиялық қысым толқыны байқала бастауы неліктен деп ойлайсыңдар?
• ҚКП қалай, неліктен тарады?
• Төмендегі кестені толтырыңдар?

                               Қазақстан Коммунистік партиясының съездері

• «БҮҮ» әдісі

Бағалау: өзін-өзі

Үйге тапсырма: §24. Қазақстан Компартиясы басқару жүйесіндегі тоқырау

11-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: §25. Қазақстан коммунистік жастар одағының тарихы

Сабақтың мақсаты:

• Қазақстан коммунистік жастар одағының тарихы туралы түсінік қалыптастыру;
• Белсенділігін арттырып, білімін жетілдіру;
• Ұлтжанды, елін жерін сүйетін, адамгершілік қасиеттерді бойына жинақтаған, батыл, иманды жеке тұлға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас

Әдісі: интерактивті 

Көрнекілік: карта , суреттер, сызба, т.б.

Сабақтың барысы:  І.Ұйымдастыру кезеңі

• Оқу құралын тексеріп түгелдеу
• Әнұран орындау, «Хабар»
• Оқушылар зейінін сабаққа аудару

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау:

• Республикадағы партиялық басшылықты ауыстыру қандай жолмен жүзеге асырылды?
• Партиялық органдар неліктен іс жүзінде мемлекеттік билік органдарына айналды?
• Қазақстанның көрнекті партия қайраткерлерінің өмірі мен қызметі туралы баяндама даярлаңдар?
• 40-жылдардың соңына қарай КОКП тарапынан жаңа идеологиялық қысым толқыны байқала бастауы неліктен деп ойлайсыңдар?
• ҚКП қалай, неліктен тарады?

Жаңа сабақтың жоспары:         

1. Қазақстан Комсомол жастар ұйымының тарихы
2. Қазақстандағы В.И. Ленин атындағы пионер ұйымы

Комсомол ұйымы                                                                        Пионер ұйымы

    «БҮҮ» әдісі бойынша

Сабақты бекіту:

• «Комсомол – Коммунистік партияның көмекшісі әрі тың күші» деген ұранды қалай түсінесіңдер?
• Балалар коммунистік ұйымдарының құрылуы қандай қағидаларға негізделеді?
• Пионер ұйымдарының құрылымына талдау жасау арқылы бұл ұйым туралы өз ойларыңды білдіріңдер?
• Кеңес өкіметі кезіндегі балалар және жастар ұйымдары қызметінің жағымды және жағымсыз жақтарын анықтаңдар?
• Төмендегі кестені толтырыңдар?

Кеңес өкіметі кезіндегі балалар және жастар ұйымдары қызметінің жағымды және жағымсыз жақтары

Бағалау: өзін-өзі

Үйге тапсырма: §25. Қазақстан коммунистік жастар одағының тарихы

11-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: §26. Қазақ диаспорасының пайда болуы

 Сабақтың мақсаты:

Қазақ диаспорасының пайда болуы туралы түсінік беру;

Белсенділігін арттырып, білімін жетілдіру;

Ұлтжанды, елін жерін сүйетін, адамгершілік қасиеттерді бойына жинақтаған, батыл, иманды жеке тұлға тәрбиелеу.                                                                           

 Сабақтың түрі: аралас

 Әдісі: интерактивті

 Көрнекілік: карта , суреттер, сызба, т.б.

Сабақтың барысы:  І.Ұйымдастыру кезеңі

• Оқу құралын тексеріп түгелдеу
• Әнұран орындау, «Хабар»
• Оқушылар зейінін сабаққа аудару

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау:

• «Комсомол – Коммунистік партияның көмекшісі әрі тың күші» деген ұранды қалай түсінесіңдер?
• Балалар коммунистік ұйымдарының құрылуы қандай қағидаларға негізделеді?
• Пионер ұйымдарының құрылымына талдау жасау арқылы бұл ұйым туралы өз ойларыңды білдіріңдер?
• Кеңес өкіметі кезіндегі балалар және жастар ұйымдары қызметінің жағымды және жағымсыз жақтарын анықтаңдар?

Жаңа сабақтың жоспары:

1. Қазақ «диаспорасы» ұғымы
2. Қазақ «ирридентасы» мен «диаспорасы» ұғымы
3. Шетелдердегі қазақ ирридентасы мен диаспорасының пайда болуы
4. Кезеңдері
5. Қазақ диаспорасының қоныстану аумағының кеңеюі

Сабақты бекіту:

• Диаспорология нені зерттейді?
• Ирридента деген не?
• Қазақ диаспорасы деген ұғым нені білдіреді?
• Қазақ диаспорасы мәселесі қашан және неләктен қөтерілді?
• Қазақтардың дүние жүзі елдеріне таралу кезеңдерін анықтап, кестеге түсіріңдер?

• Қазақ халқының бір бөлігінің шетел асып кетуге мәжбүр еткен жағдай?
• Қазақ диаспорасының Еуропа мен Америкаға таралуы қай кезде басталды?                                                               
• Шетелдердегі қазақ ирридентасы мен диаспорасының пайда болуы?
• Қазақ диаспорасының қоныстану аумағының кеңеюі

Бағалау: өзін-өзі

Үйге тапсырма: §26. Қазақ диаспорасының пайда болуы

11-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: §30. Тәуелсіз Қазақстан экономикасы

 Сабақтың мақсаты:

• Тәуелсіз Қазақстан экономикасы туралы түсінік беру;
• Белсенділігін арттырып, білімін жетілдіру;
• Ұлтжанды, елін жерін сүйетін, адамгершілік қасиеттерді бойына жинақтаған, батыл, иманды жеке тұлға тәрбиелеу.

 Сабақтың түрі: аралас

 Әдісі: интерактивті

 Көрнекілік: карта , суреттер, сызба, т.б.

Сабақтың барысы:  І.Ұйымдастыру кезеңі

• Оқу құралын тексеріп түгелдеу
• Әнұран орындау, «Хабар»
• Оқушылар зейінін сабаққа аудару

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау:

• Қазақстандағы билік тармақтарын атаңдар?
• Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін мемлекеттік органдар жүйесінде қандай өзгерістер болды?
• 1993 жылғы Конститутцияның 1995 жылғы Конститутциядан қандай өзгешеліктері бар?
• Сайлау жүйесінде қандай өзгерістер болды?

Жаңа сабақтың жоспары:

• Нарықтық экономиканы құрудың алғашқы қадамдары
• Мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру бағдарламасы
• Өнеркәсіп
• Аграрлық сектор
• Қазақстанның әлеуметтік саясатының бағыттары
• Зейнетақы реформасы
• Денсаулық сақтау жүйесі

«БҮҮ» әдісі

Сабақты бекіту:

• Нарықтық экономиканы құрудың алғашқы қадамдары
• Мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру бағдарламасы
• Өнеркәсіп
• Аграрлық сектор
• Қазақстанның әлеуметтік саясатының бағыттары
• Зейнетақы реформасы
• Денсаулық сақтау жүйесі

Бағалау: өзін-өзі

Үйге тапсырма: §30. Тәуелсіз Қазақстан экономикасы

7-сыныпқа  арналған «Бабалар аманаты»үйірме жоспары

Барлығы – 34сағат, аптасына – 1сағат

Қызылоба ауылы ,Жаңақала ауданы, Батыс Қазақстан облысы

Е.Ш.Орақбаев атындағы орта жалпы білім беретін мектептің тарих пәні мұғалімі.

Т.А.Дюсегалиева ,

Ежелгі Қазақстан тарихы 6-сынып.

Тақырыбы:Жыл соңындағы қорытынды-қайталау сабағы.

Сабақтың мақсаты:
Білімділік:  Өтілген тақырыптар бойынша оқушылардың білімін

қорытындылау, материалдарды меңгеру дәрежесін көтеру.
Дамытушылық: оқушыларды тарихи фактілерді, оқиғаларды, оқып үйренуге, шапшандыққа баулу. Қорытынды жасауға үйрету арқылы оқушылардың  ойлау, сөйлеу дағдысын дамытуға , тарихқа деген қызығушылығын арттыру.

Тәрбиелік: оқушыларды өзін-өзі бағалай білуге,еңбексүйгіштікке, өзара сыйластыққа, еліміздің өткен тарихына құрметпен қарауға, отансүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі:  қайталау,сайыс сабақ.
Сабақтың әдісі: сұрақ- жауап, топтық  жұмыс, семантикалық карта,сәйкестендіру тест, картамен жұмыс.

Сабақтың көрнекілігі: Қазақстан картасы,Қ.И.Сәтбаев,Ә.Х.Марғұланның портреттері, суреттер,топтың атауы жазылған қағаздар.

 Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру бөлімі.
                       (Сынып оқушыларын топқа бөлу,топ басшыларын сайлау)

Қайталау сабағына арналған сабақ сайыс түрінде өтеді. Сынып бес оқушыдан 3 топқа бөлініп, жыл бойы тарихтан алған білімдерін қолдана отырып, қойылған сұрақтарға жауап береді.Әр топқа бағалау парағы таратылады.

Өткізу барысы:

І –кезең. Семантикалық карта.

ІІ-кезең. «Сәйкестендіру тест».

ІІІ-кезең.  «Суреттер сөйлейді»

ІҮ-кезең. «Тарихты жақсы білеміз бе?»

Ү-кезең.  Картамен жұмыс.

 І кезең Семантикалық карта. Бұл тапсырманы барлық топта орындайды      

ІІ кезең. Сәйкестендіру тест.

ІІІ кезең. «Суреттер сөйлейді. Интерактивті тақтадағы бейне көрсетілімнен кейін әр топ «Бұл кім?, Бұл не?» деген сұраққа жауап береді.

Жауаптары:1. Рулық қауым 2. Тамғалыдағы суреттер 3. Үйсін тайпасы 4. Шірік-Рабат 5. Геродот 6. Ә.Марғұлан 7. Қ.И.Сәтбаев

Ү Кезең. «Тарихты жақсы білемізбе?».Ұяшықтарда 10, 20 30, 40,50 - балдық сұрақтарды таңдап, топ мүшелері өзара келісе отырып, жауап береді.

      Тарихи тұлғалар

10. 1 Ертедегі грек тарихшысының айтуынша , ол өзін ел тәуелсіздігі жолында құрбандыққа шалған. Парсы әскерінсусыз шөлге апарып, ажал құштырған. Ол кім? (Шырақ)

20.Сақтардың парсы патшасы Кирге қарсы күресін басқарған. (Томирис )

30. Ол елде әскери реформа жүргізді. Хань әулетінің негізін қалаушы Лю Банды бағындырушы Байкал көлінен Тибет тауына дейін, Шығыс Түркістаннан Хуанхэ өзеніне дейін елді өзіне бағындырушы кім? (Мөде)
31. Ғұн қоғамы ұшы-қиыры жоқ кең байтақ жерді жайлап , көптеген тайпаның басын біріктірді, әскери соғыс қуаты орасан зор құдіретті мемлекетке айналдырды. Оның жеңімпаз жорығы оның атын бүкіл әлемге әйгілі етті. (Аттила)
32. Тәуелсіздік үшін күрестің даңқты қолбасшысы. Ол өз елі жерінің еркіндігі үшін жан аямай күрескен қолбасшы , бүкіл Орта Азия халықтарының шетелдік басқыншыларға қарсы күресін шеберлікпен ұйымдастырды. Грек- македон басқыншыларына қарсы күресті басқарған сақ жауынгері кім? (Спитамен)

Қорғандар.

10. Алматының шығысындағы белгілі сақ обасы? (Есік обасы)
11. Бұзылмай сақталған 13 жирен ат табылған темір дәуірінің қорғаны (Берел)
12. 13 қола жебе табылған қорған. ( Шілікті )
13. Іле өзенінің оң жағалауындағы сақ қорымы.(Бесшатыр)
14. Аттар өз иесін жорыққа апара жатқандай әскери дайындықпен көмілген қорған (Үлкен Берел)

Тайпалар.

10. Көне дәуір авторларының еңбектерінде б.з.б 3 ғ бастап кездеседі. Еліміздің батыс аумағын б.з.б 8 ғ мен б.з 5 ғ мекендеген тайпа. (Сармат)
11. Б.з.б 3-2 ғ – б.з. 5 ғ аралығында өмір сүрген жазба деректерде олардың Арыс, талас, жағалауларында, Сырдарияның төменгі ағысында өмір сүргендігі айтылады.(Қаңлы)
12. Б.з.б І мыңжылдықта Орта Азия мен Қазақстан жерін мекен еткен ежелгі тайпа. (Сақ)
13. Б.з.б І мыңжылдықта Моңғолиядан Каспий өңіріне дейінгі Орталық Азия жерін мекендеген. Қытай деректерінде бұл тайпаның атауы б.з.б ІІІ ғ аяғында пайда болғандығы айтылады. (Ғұн)
14. Б.з.б 3 ғ мен б.з 5 ғ аралығында Жетісу жерін мекендеген тайпа. (Үйсін)

Еңбек құралдар.

10. 100 метр қашықтыққа ұшатын,орақ тәріздес аңға лақтыратын қару ?(Бумеранг)
11. Екі жағынан да өңделген қарапайым шапқыш тас құрал? (Бифас)
12. Кейінгі палеолитте үш-үштен жіппен байланып, оқ есебінде қолданылған домалақ тастар. Бұл тастар лақтырған кезде жануарлардың мойнына немесе аяқтарына оралып, құлататын өте тиімді қару болған. (Болас)
13. Ұшы сүйектен жасалған, аңға қадалғанда шықпай қалатын ілмек кертігі бар сүңгі-найза. Оныман теңіз жануарлары мен ірі балықтарда ауланады. (Гарпун)
14. Бір қабат өңделген тас құралдардың жүзін ұсақ кертік ойықтар жасау арқылы өткірлеу.(Ретушь)

Тарихи болжамдар

10. 10. Парсы сарайында ұзақ тұрып, сақтардың тәрбиелігін сипаттайтын оқиғаны кім жазды?

 (Ксенофонт)

20. 20. Ескендір Зұлқарнайынның тарихшысы көшпелілердің әскери қару-жарақтарының ерекшеліктерін суреттеп жазған кім? (Арриан)
21. 30. Сақтар туралы «олардың бәрі ақ көңіл және уәдеге берік» деп жазған?(Стробон)
22. 40. Савроматтар жайлы деректер қалдырған Рим тарихшысы. (Диодор)
23. 50. Ғұндар жақсы шыныққан, отты да қажет етпейлі деп жазған Рим тарихшысы?

 (А.Марцеллин)

Ү кезең. Картамен жұмыс.Контурлық карталар беріледі, берілген  тайпалардың шекарасын белгілеу керек.

1.Тиграхауда,парадарай,хауомаварга
2.Үйсін,Сармат
4.Қаңлы, Ғұн

Бағалау.

Қорытындылау. 

Батыс Қазақстан облысы Жаңақала ауданы,Қызылоба ауылы ,

Е.Ш.Орақбаев атындағы орта жалпы білім беретін мектептің тарих пәні мұғалімі.

Т.А.Дюсегалиева ,

Ежелгі Қазақстан тарихы 6-сынып.

Тақырыбы:Жыл соңындағы қорытынды-қайталау сабағы.

Сабақтың мақсаты:
Білімділік:  Өтілген тақырыптар бойынша оқушылардың білімін

қорытындылау, материалдарды меңгеру дәрежесін көтеру.
Дамытушылық: оқушыларды тарихи фактілерді, оқиғаларды, оқып үйренуге, шапшандыққа баулу. Қорытынды жасауға үйрету арқылы оқушылардың  ойлау, сөйлеу дағдысын дамытуға , тарихқа деген қызығушылығын арттыру.

Тәрбиелік: оқушыларды өзін-өзі бағалай білуге,еңбексүйгіштікке, өзара сыйластыққа, еліміздің өткен тарихына құрметпен қарауға, отансүйгіштікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі:  қайталау,сайыс сабақ.
Сабақтың әдісі: сұрақ- жауап, топтық  жұмыс, семантикалық карта,сәйкестендіру тест, картамен жұмыс.

Сабақтың көрнекілігі: Қазақстан картасы,Қ.И.Сәтбаев,Ә.Х.Марғұланның портреттері, суреттер,топтың атауы жазылған қағаздар.

 Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру бөлімі.
                       (Сынып оқушыларын топқа бөлу,топ басшыларын сайлау)

Қайталау сабағына арналған сабақ сайыс түрінде өтеді. Сынып бес оқушыдан 3 топқа бөлініп, жыл бойы тарихтан алған білімдерін қолдана отырып, қойылған сұрақтарға жауап береді.Әр топқа бағалау парағы таратылады.

Өткізу барысы:

І –кезең. Семантикалық карта.

ІІ-кезең. «Сәйкестендіру тест».

ІІІ-кезең.  «Суреттер сөйлейді»

ІҮ-кезең. «Тарихты жақсы білеміз бе?»

Ү-кезең.  Картамен жұмыс.

 І кезең Семантикалық карта. Бұл тапсырманы барлық топта орындайды      

ІІ кезең. Сәйкестендіру тест.

ІІІ кезең. «Суреттер сөйлейді. Интерактивті тақтадағы бейне көрсетілімнен кейін әр топ «Бұл кім?, Бұл не?» деген сұраққа жауап береді.

Жауаптары:1. Рулық қауым 2. Тамғалыдағы суреттер 3. Үйсін тайпасы 4. Шірік-Рабат 5. Геродот 6. Ә.Марғұлан 7. Қ.И.Сәтбаев

Ү Кезең. «Тарихты жақсы білемізбе?».Ұяшықтарда 10, 20 30, 40,50 - балдық сұрақтарды таңдап, топ мүшелері өзара келісе отырып, жауап береді.

      Тарихи тұлғалар

10. 1 Ертедегі грек тарихшысының айтуынша , ол өзін ел тәуелсіздігі жолында құрбандыққа шалған. Парсы әскерінсусыз шөлге апарып, ажал құштырған. Ол кім? (Шырақ)

20.Сақтардың парсы патшасы Кирге қарсы күресін басқарған. (Томирис )

30. Ол елде әскери реформа жүргізді. Хань әулетінің негізін қалаушы Лю Банды бағындырушы Байкал көлінен Тибет тауына дейін, Шығыс Түркістаннан Хуанхэ өзеніне дейін елді өзіне бағындырушы кім? (Мөде)
31. Ғұн қоғамы ұшы-қиыры жоқ кең байтақ жерді жайлап , көптеген тайпаның басын біріктірді, әскери соғыс қуаты орасан зор құдіретті мемлекетке айналдырды. Оның жеңімпаз жорығы оның атын бүкіл әлемге әйгілі етті. (Аттила)
32. Тәуелсіздік үшін күрестің даңқты қолбасшысы. Ол өз елі жерінің еркіндігі үшін жан аямай күрескен қолбасшы , бүкіл Орта Азия халықтарының шетелдік басқыншыларға қарсы күресін шеберлікпен ұйымдастырды. Грек- македон басқыншыларына қарсы күресті басқарған сақ жауынгері кім? (Спитамен)

Қорғандар.

10. Алматының шығысындағы белгілі сақ обасы? (Есік обасы)
11. Бұзылмай сақталған 13 жирен ат табылған темір дәуірінің қорғаны (Берел)
12. 13 қола жебе табылған қорған. ( Шілікті )
13. Іле өзенінің оң жағалауындағы сақ қорымы.(Бесшатыр)
14. Аттар өз иесін жорыққа апара жатқандай әскери дайындықпен көмілген қорған (Үлкен Берел)

Тайпалар.

10. Көне дәуір авторларының еңбектерінде б.з.б 3 ғ бастап кездеседі. Еліміздің батыс аумағын б.з.б 8 ғ мен б.з 5 ғ мекендеген тайпа. (Сармат)
11. Б.з.б 3-2 ғ – б.з. 5 ғ аралығында өмір сүрген жазба деректерде олардың Арыс, талас, жағалауларында, Сырдарияның төменгі ағысында өмір сүргендігі айтылады.(Қаңлы)
12. Б.з.б І мыңжылдықта Орта Азия мен Қазақстан жерін мекен еткен ежелгі тайпа. (Сақ)
13. Б.з.б І мыңжылдықта Моңғолиядан Каспий өңіріне дейінгі Орталық Азия жерін мекендеген. Қытай деректерінде бұл тайпаның атауы б.з.б ІІІ ғ аяғында пайда болғандығы айтылады. (Ғұн)
14. Б.з.б 3 ғ мен б.з 5 ғ аралығында Жетісу жерін мекендеген тайпа. (Үйсін)

Еңбек құралдар.

10. 100 метр қашықтыққа ұшатын,орақ тәріздес аңға лақтыратын қару ?(Бумеранг)
11. Екі жағынан да өңделген қарапайым шапқыш тас құрал? (Бифас)
12. Кейінгі палеолитте үш-үштен жіппен байланып, оқ есебінде қолданылған домалақ тастар. Бұл тастар лақтырған кезде жануарлардың мойнына немесе аяқтарына оралып, құлататын өте тиімді қару болған. (Болас)
13. Ұшы сүйектен жасалған, аңға қадалғанда шықпай қалатын ілмек кертігі бар сүңгі-найза. Оныман теңіз жануарлары мен ірі балықтарда ауланады. (Гарпун)
14. Бір қабат өңделген тас құралдардың жүзін ұсақ кертік ойықтар жасау арқылы өткірлеу.(Ретушь)

Тарихи болжамдар

10. 10. Парсы сарайында ұзақ тұрып, сақтардың тәрбиелігін сипаттайтын оқиғаны кім жазды?

 (Ксенофонт)

20. 20. Ескендір Зұлқарнайынның тарихшысы көшпелілердің әскери қару-жарақтарының ерекшеліктерін суреттеп жазған кім? (Арриан)
21. 30. Сақтар туралы «олардың бәрі ақ көңіл және уәдеге берік» деп жазған?(Стробон)
22. 40. Савроматтар жайлы деректер қалдырған Рим тарихшысы. (Диодор)
23. 50. Ғұндар жақсы шыныққан, отты да қажет етпейлі деп жазған Рим тарихшысы?

 (А.Марцеллин)

Ү кезең. Картамен жұмыс.Контурлық карталар беріледі, берілген  тайпалардың шекарасын белгілеу керек.

1.Тиграхауда,парадарай,хауомаварга
2.Үйсін,Сармат
4.Қаңлы, Ғұн

Бағалау.

Қорытындылау. 

Батыс Қазақстан облысы Қызылоба ауылы , Жаңақала ауданы,

Е.Ш.Орақбаев атындағы орта жалпы білім беретін

мектептің тарих пәні мұғалімі Т.А.Дюсегалиева ,

Батыс Қазақстан облысы Қызылоба ауылы , Жаңақала ауданы,

Е.Ш.Орақбаев атындағы орта жалпы білім беретін

 мектептің тарих пәні мұғалімі Т.А.Дюсегалиева ,

Сабақтың тақырыбы: Ежелгі түркілер. Түрік қағандығы.

Сабақтың мақсаты:

 Білімділік: «Түрік», «қағанат» атауларына түсінік беру, түрік қағандығының   қоғамдық құрылысының ерекшелігін ашып көрсету және саяси тарихы мен шаруашылық жағдайы туралы түсінік беру.

Дамытушылық: Түркі дәуірінің тарихы мен мәдениетін қазіргі Қазақстан тарихы мен мәдениетімен байланыстырып, оқушылардың тарихи ойлап, қорытынды шығара білу қабілеттерін,  ой- өрісін дамыту.

Тәрбиелік: Қазақтардың арғы ата- бабалары түріктердің жан- жақты даму тарихын оқыта отырып, оқушыларды отаншылдыққа, адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап, тест, тірек-сызба, сәйкестендіру тесті, топтық   жұмыс әдісі және ауызша баяндау.

Сабақтың көрнекілігі:1.Түркі дәуірінің картасы 2.Түркі дәуірінің ескерткіштерінің суреті.3. Түркі қағандығының шаруашылығын, тұрмысын  сипаттайтын суреттер.

Сабақтың барысы:  І. Ұйымдастыру кезеңі.Оқушылармен сәлемдесу, түгендеу.    

Сабаққа әзірліктерін тексеріп, топқа бөлу.

                                 ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

І кезең. Тарихи блиц.Әр топқа сұрақтар оқылады.Әр дұрыс жауап 10 ұпаймен бағаланады.

         І топ.

1. Қытайлық ежелгі деректерде ғұндар қандай атпен белгілі болды?(хунну)
2. Қытай деректері бойынша ғұндардың алғашқы көсемі кім болды?

(Шунь –вей «Шоң би»)

3. Ғұндардың жоғарғы билеушісін қалай атады? (Шаньюй)

4.б.з.б 188 ж болған қытайлықтар мен ғұндар арасындағы шайқас кімнің жеңісімен аяқталды? (ғұндар)

5. Ғұндар әскерінің негізін кімдер құрады?(атты әскер)
6. Еділ патша батыс ғұн империясының тағына отырған жылы?(434 ж)
7. Ғұндардың шабуылынан кейін ыдырай бастаған Рим империясының шығыс бөлігі енді тарихта қандай атаумен белгілі болды?(Византия)
8. Ғұн қоғамында бұқа ненің нышаны болды?(күш пен билік)

       ІІ топ.

1.Еуропалық тарих ғылымында ғұндар қандай атпен белгілі болды?(халықтардың ұлы қоныс аударуы)

2. Аманат дегеніміз не? Юечже еліне аманатта болған кім?

(кеілдікті білдіреді, Мөде)

3. Ғұн қоғамында жоғарғы билікке ие болған Мөде қандай атқа ие болды?

(Аспан ұлы)

4. Ғұн империясы қашан екіге бөлініп, ыдырады?( б.з.б 55 ж)
5. Ғұндардың негізгі қаруы? (садақ,найза)
6. Оңтүстік ғұндар кімдерге бағынышты болды?(Хань империясы)
7. Ғұндардың оңтүстікке жылжыған топтарын қалай атады? (ақ ғұн)
8. Ғұн қоғамында бұғы ненің нышаны болды?(бақыт пен жақсылық)

ІІІ топ.

1.Ғұндардың аты тарихта қандай әлемдік таихпен байланысты?(Еуропа)

2.Ғұн мемлекетінің негізін қалаған кім?(Мөде)

3.Зерттеушілердің көпшілігінің пікірі бойынша ғұндар кімдердің арғы тегі болып есептеледі?(түріктердің)

4.Ғұн билеушісінің атағы?(шаньюй)

5.Ғұндардың баспанасы не болды? (киіз үй)

6.Бұл дәуірдің ұлы оқиғасы деп аталатын Каталун шайқасы қай жылы болды? (451ж)

7.Ондаған жылдық соғыстан кейін кімдер жүз жыл бойы оңтүстік ғұндарға бағынышты болды? (парсылар)

8.Ғұн қоғамында аққу ненің нышаны болды? (үй ошағын сақтаушы)

ІІ кезең. «Тарихи тұлға». Бұл кезеңде тарихымызда елеулі із қалдырған тарихи тұлғаға сипаттама беріледі, берілген мәтінге сәйкес топ мүшелері өзара келісе отырып жауап береді.  Дұрыс жауап 10 ұпайға бағаланады.  

 І топ.

Батысқа жылжыған ғұндар ІҮ ғ 70 жылы Оңтүстік-шығыс Еуропа жеріне енді. Жолда  олар угор тілдес елдерді бағындырды. Одан әрі , славяндарды қосып алды. Боспор патшалығын талқандап, герман тайпаларын ығыстырып 376 ж Римге ат басын тіреді.Ғұндардың Еуропаны жаулауы баламер патша тұсында басталып, батыс елдерін бағындырған жеңімпаз жорықтары осы патшаның есімімен байланысты? (Еділ)

ІІ топ.

  Ғұндардың оңтүстікке жылжыған топтары «ақ ғұн» (эфталит) деп аталды. Эфталиттер Үндістан мен Парсы еліне өз билігін орнаттыОндаған жылдық соғыстан кейін парсылар ұзақ уақыт бойы ғұндарға бағынышты болды. Осы соғыста парсы патшасы ғұн қолынан өлген кім? (Пероз)

ІІІ топ.

 Б.з.б ІІІ ғ Қытаймен кескілескен соғыс барысында ғұн тайпаларын біріктіріп, ғұндардың билеушісі шаньюй деген атақ алды. Ол шексіз билікке- «Аспан ұлы» деген атаққа ие болған, ғұндардың әйгілі билеушісі кім? (Мөде)

ІІІ кезең. «Кім тапқыр?» Басқатырғыш :Мына сөздерді табыңыздар: Эфталит, Этцель,Бабамыз, Еділ,Шаньюй, Баламер, Мөде, Хунну.

Бағалау парағы.

ІІІ. Жаңа сабақ жоспары.

1. «Түрік» атауы.
2. Түріктердің көршілермен саяси қарым-қатынасы.
3. Қағандықтың құрылуы.
4. Түрік қағандары.
5. Қағандық халқының кәсібі.
6. Түріктердің рухани мәдениеті.

                                     «Биікте көк тәңірі ,

                                      Төменде қара жер жаралғанда,

                                      Екеуінің арасында адам баласы  жаратылған.

                                      Адам баласы үстіне ата тегім

                                      Бумын қаған, Істеми қаған отырған

                                      Отырып, түркі халқының

                                      Ел жұртын қалыптастырған , иелік еткен»

                                                                                      «Күлтегін»  

  Б.з-дың І мыңжылдығының орта шенінде Қазақстан даласында ірі этникалық өзгерістар басталды. Бұл дәуірді шартты түрде ежелгі түрік немесе көне түркі дәуірі деп атаймыз.Түркі сөзі  «төркін» «әскери  ақсүйек» деген  сөзден шықты деген жорамал бар.

  Генеалогиялық аңызға сәйкес , түркілердің алғашқы ата-бабасы – он жастағы ұл бала халықты жаулары қырған кезде жалғыз аман қалған екен – мыс. Баланы қасқыр асырап алып, кейіннен сол баладан он ұрпақ тарайды. Қасқырдан тараған әулет деп, оларды «Ашина» (қасқыр) атаған. Ескі сына жазуларында түріктер өздерін  «он оқ будын » деп те жазады. Ол он ұлдан тараған ел дегенді білдіреді.

  Түрік-ашина елінде ҮІ ғасырдың ортасында билік еткен Бумын қаған түркі мемлекетінің негізін салды. Ол көшпелі түркілерді Түрік қағанатына біріктірді.   

  Осы кезеңнен Орталық Азияның тарихи сахнасында түрік этносы үстемдік ете бастады.                                                                           

2. Түріктердің көршілермен саяси қарым-қатынасы

Ел билеген қағандар

Шаруашылығы: Мал шаруашылығы, егіншілік, сауда, қолөнер.

Діні: Буддизм,манихейлік, христиан, ислам

Түркі тайпаларының діни наным сенімдері: Көк тәңірі,Ұмай ана,бөрі, от

ІҮ.Білімді бекіту.1-тапсырма. Сәйкестендіру тест . (Термин сөздермен жұмыс.)

Қағанат                    түркі тілдес тайпалардың ортақ атауы

Қаған                        ел, мемлекет

Теле                          құл

Тат                            ел билеуші

2- тапсырма. Кестемен жұмыс.

3-тапсырма. Тест жұмысы.

1. «Түрік» этнонимі бірінші рет деректерде қашан кездесті?

А. 542 ж                        В) 545 ж                        С)546 ж

2. Түріктер қай жылы Жужан қағандығын талқандады?

А) 542 ж                        В)552 ж                         С)553 ж

3.Түрік қағанатының екіге бөлінген уақыты?

А)603 ж                         В)604 ж                         С)605 ж

4.Елхан атағын алған қаған?

А)Мұқан                        В)Бумын                       С)Қараеске

5.Түрік қағанаты қай жылы ыдырады?

А) 563 ж                         В)581 ж                         С)603 ж      

  Ү.Оқушыларды бағалау.

  ҮІ. Үйге тапсырма. 21- параграфты оқып келу.

                                         Еңселі ердің ерлігі.

    Тарихқа көз жүгіртер болсақ, соғыс атаулы күні бүгінге дейін адамзат баласымен бірге бөлінбес бөлшегіне айналғандай болып, бүкіл саяси және азаматтық болмысымен қатар өмір сүріп келетініне көз жеткіземіз. Ал оның

адам ұрпағының орны толмас қасіретке толтырып, кей елдердің біржолата жоғалып кетуіне, тіпті әлемдегі кез келген ұлттар мен ұлыстардың жойылып немесе өзге бір елдің боданына айналып, күйреп құлдырауына  себепкер болғанын көруге болады. Соғыстан кейін осындай нәтижелердің  көрінуіне тарихта орын алған сансыз соғыстардың зардабы куә.Бұның бәрі сол соғыс құбылысының  салдарынан орын алған орны толмас қасіреттер .

   Атынан кімде болса үрке қарайтын «соғыс» сөзі біз тақырып етіп отырған адамзаттың берекесін қашырып, қарт аналар мен ақсақалдарды, бесіктегі сәбилер мен балалық шағына мейірі қанып ойын қумаған жастардың өміріне ойран салатыны анық. Міне 1941-1945 жылдар арасындағы Ұлы Отан соғысы кезеңі оысндай сұрапыл жылдар. Бұл қазақ елінің сол кездегі достығы мен бірлігі жарасқан берекелі де, мерекелі ұрпақтарының басына түскен ауыр да, қиын кезеңдер.

 Ел басына күн туғанда , ерлеріміз етікпен су кешкен сонау бір заманның кезінде бейбіт елге қара бұлттай төніп келген азулы жаумен шайқасқа  ұлтына  әрі нәсіліне қарамай барша азаматтардың өз еріктерімен қатысқандары тарих беттерінде тайға таңба басқандай орын алып -ақ тұр. Осындай ерлердің қатарында қазақ батырлары да көп болды.

  Соның бірі  Кеңес Одағының Батыры менің атам Жолдас  Сүлейменовтің ерлігі  жайлы сөз еткелі отырмын .

  Жолдас Сүлейменов 1922 жылы 5 мамырда дүниеге келген . Туып-өскен жері Сарыағаш ауданындағы «Қарабау» елді мекені. Әкесі Сүлеймен данагөй ақсақал еді, анасы Меһрі мейірбан  жан болатын. Әрқашан көңілі ашық жандардың отбасынан  мейірім мен қуаныштың шуағы шашылатын. Жолдас әкеден туған екі ұл. Ағасы Тұрсын өз заманында аудандық милиция тергеушісі болған.

  Жолдас Сүлейменов өзінің жасы жетпегендігіне қарамай жылын ауыстырып, өжеттікпен соғысқа сұранады.1941 жылы 16 желтоқсанда Сарыағаш аудандық әскери комиссариатында армия қатарына алынады. Алғаш Ташкент, Ақтөбе қалаларында әскери дайындықтан өтеді.1942 жылы қаңтар айында өз еркімен соғысқа аттанады. Осы жылдың ақпан айында 65-ші армияның Қызыл жұлдызды Севск 69- атқыштар дивизиясының 120-шы полкінде қатардағы жауынгер ретінде алғаш соғысқа қатысты.

 69-шы атқыштар дивизиясы 1941 жылы 22 желтоқсанда Ташкент пен Шыршық қаласында (Ташкент облысының маңында) Ташкент, Ферғана, Алматы қалалық әскери комиссариаттарынан әскери міндетін өтеушілерден құралған 461-ші атқыштар дивизиясы 7 қаңтар 1942 жылы 69-шы атқыштар дивизиясы болып қайта құрылған.

  1942 жылы қыс мезгілінің соңғы ақпан айының орта тұсыныан ауған кезі. Көктемнің алғашқы лебі енді –енді біліне бастаған шақ. Окоптағы әскерлердің  үндері мен күлкілері әр-әр жерден естіледі. Елді мекеннен шығатын жолға жақын жерде қазылған окопта солдаттар жайғасқан. Олар Севск 69-шы атқыштар дивизиясының 120-шы полкінің сарбаздары.

  Жолдас өзінің майдандасы Сергей Алексеевич Елистратовпен әңгімелесіп отырған. Олар өздерінің балалық шақтары туып өскен жерлері жайлы сөз етіп терең ойға шомған сәттері болатын.

  Сарбаздар соғысқа бірінші рет түсетін болғандықтан таңертең 120-шы полк ботальон командирінің саяси жұмыс жөніндегі орынбасары капитан Николай Артемович Шевелевпен жая барлаушылар взводының командирі аға сержант Михаил Петрович Шибаев келіп жігіттерді алғашқы соғысқа кіруімен құттықтап,жігерлендіріп кеткен болатын.

  Біршама уақыт өткен соң екі сарбаздың ойын взвод командирі аға сержант М.П. Шибаевтің:

-Взвод, дайындал! Деген даусы бөліп жіберіп ой құшағынан оятып жіберді. Орнынан атып тұрғаны сол-ақ екен Жолдастың каскасының төбесіне зу еткен оқ сақ ете қалды. Мұны байқаған Сергей оның аяғынан ұрып, қағып түсірді. Сосын ашуланып, боқтанып, ұрса жөнелді.

 -Сенің есің дұрыс па?Жоқ өлгің келіп жүр ме? Басыңды қалқитып, қарғып тұрғаның не?

  Әлі де өздерін терең шомған ойдан шыға алмағандарынан болса керек көп нәрсені ұғалмай, есеңгіреп тұрып қалды.Сәлден соң барып есін жиған Жолдас өзінің  қан майданда жүргендігін түсінді. Екеуі бір-біріне риза болып,құшақтаса кетті.

-Рахмет, саған!-деді арсалаңдап, беті қызарған күйі.

 Таңертеңнен бері орнаған тыныштық бір сәтте астаң-кестен болды да кетті. Атылған зеңбіректер үні зуылдаған оқтардың ысқырығы естіліп, түскен жерлерін ойып терең шұңқыр етіп, ал олардан шаң-тозаң, зеңбіректерден шыққан қою қара түтінге араласып, айналасын көз аштырмастай етіп орап барады.

  Естерін жиған сарбаздар барлап қараса әлгі атылған оқтарды паналап жау әскері жақындап келеді екен. Жолдас автоматын қысып ұстап, гранатасын әзірлеп, бұйрықты күтті.

  -Атыңдар!Ат, деген командирдің даусы естілді. Жолдаста сол мезетте гранатасын лақтырып, оқты жаудырып кеп жіберді.  Атылған оқтар мен гранаталар нысанаға дәл түсіп жатты. Жау өздіріне көрсетілген қиян кескі қарсылықты ұғынғандай бірте-бірте шегіне берді. Оны байқаған капитан Н.А.Шевелев шабуылға шығатынын ескертті. Сол мегілде өзіне қатарлас жатқан Николай Артемовичпен Бейсен Оңтаев екеуі асығыс автоматтарының дискілерін ауыстырып дайындады. Жолдас та өз автоматын дайындап беліне қысты. Бірінші күннен бастап, бораған оққа қарсы шығып, өмірлерін қиюға мәжбүр болған жауынгерлер бір сәтке де ондайды ойлауға мұршалары келмей бұйрықты күтіп жатты. Өмір мен өлім арпалысқан шайқаста өзін оққа қарай тұтуға дайын. Тек бұйрық болса болғаны.

-Алға!

 Бұйрық та естілді. Сарбаздар тұра алға ұмтылды. Әр жерде істен шыққан зеңбіректер, 5-6 жерде өліктер . Сарбаздар алға қарай ұмтылып келеді. Соғыс кімді аясын. Жас па кәрі ме, әлде командир ме, жоқ әлде қатардағы жауынгер ме таңдамайды. Майдандастарынан көз алдында айырылған жауынгерлер ашуға булығып, алға қарай ұмтылып келеді. Осындай қарқынмен олар жау шебіне өзгелерден бұрын жетті. Алғаш рет жаумен бетпе-бетте жүздесті. Сол кезде олар жаудың нағыз түр әлпетін, фашистік келбетін көрді. Біріне-бірі қарсы келген екі жақ арпалыса кетті. Осындай арпалысқа толы шайқас бұлардың жеңісімен аяқталды.

  Осы шайқастан кейін Севск 69-шы атқыштар дивизиясының 120-шы полкі сарбаздарының біразы , соның ішінде  Жолдас Сүлейменовта « Соғыстағы ерлігі үшін» медаліне ұсынылды.

   Ерлердің ерлігін ескере отырып 120-шы полк командирі полковник Иван Андреянович Бахметьев барлаушылық жасауды ұсынды.Командир мәселенің маңыздылығын сөз етіп,бұл кезек күттірмейтін мәселе болып тұр деп демін алды.Кімнің барлау отрядына барғысы келеді? деп сауалды қойып салды.Жауынгерлер мұны естігені мен ой қорытып үлгермеген.Бір аздаған сәттен кейінол жауынгерлерге көз тастады.Үнсіздік орын алды.Алайда көп ойлануға уақыт тапшы.Бір кезде жауынгерлер бірінен соң бірі:

  -Мен, мен барамын жолдас командир,-деді С.Елистратов бастап.

  Артынша:

  -Мен де барамын ,-деп Жолдас жалғастырды.

  Бір шама уақыттан кейін барлау отрядына баратындар саны біртіндеп көбейе бастады.Бұл бастамаға тілек білдірушілер көбейгеніне көзі жеткен полковниколардың арасынан мықтыларына,шайқаста нағыз ерлік көрсеткендерге таңдау жасап, көбірек соларға сенім артатынын білдірді.Таңдау жасалып, барлаушылар іріктеліп, топ құрылды, міндеттер жүктелді.Міне сол күннен бастап таңдап алынған барлаушылар тобы тиісті жаттығуларына кірісіп та кетті.Аталмыш отрядтың атқарар қызметі, олардың тапсырмалары, соғыс тәсілдері мен сырға толы жайттары жайлытүсіндіру жұмыстарын жүргізу басталды.

   Әрине, бұл топтың міндеттері ---жаудың орналасу тәртібі , шабуыл жасау мүмкіндігі , әскерлері мен техникалары жайлы сондай-ақ өздерінің шабуыл жасауға оңтайлы сәттері мен ыңғайлы жолдары,әдіс-тәсілдері менорналасуға тиімді жағдайлар жайынан мәліметтер беру. Ұлы Отан соғысы жылдарында барлаушылардың орны ерекше болғаны белгілі.Көп ретте солардың мәліметтері негізінде Кеңес әскерлері өздерінің қол жеткізген табыстарын жиі келтіреді.

  Түн. Айнала жым-жырт. Айдың сәулесі қоршаған әлемді алақандағыдай болмаса да әр затты бір-бірінен ажырата алатындай жарық. Барлаушылар күндіз жасырынып, түнімен жүреді.Кейде ұзақ жатуға тура келеді. Жердің дымқылы, батпағы мен шалшығына қарауға мұрша келмейді. Бауырлап жылжып отыру керек.Кей кездері сағаттап жатуға тура келеді.

   Меже біреу. Жаудан «тіл» алып келу. Екі айдан аса жаттығып, алған тапсырмалары жаудың қимылдары жайлы мәлімет жеткізу.Бір мезгілде жаудың алғы шебіне тақау қалғанда Жолдас Н.А.Шевелевке келіп, И.М. Лобанов айтқан хабарды жеткізді.Ол жаудың барлаушылар тобын байқағандығын және жаудың бір топ барлаушылары бұларды байқамай өте шығып, кеңес әскерлерінің орналасуы мен қару-жарақтары жайлы мәлімет алу үшін сол жаққа бет алғанын айтты.

  Бәрі бас қосып ақылдасты. Жан-жақтан ширатылған ойлар бір арнаға тоғысқан сияқты. Келісілді, шешімі табылғандай.

   Оларды  жан-жақтан  атқылап,састыру  қажет.  Н.Шевелев гранатамен  үстерінен асыра лақтырып, өзгелері екі жақтан оқ  ататын  болды.

   Гранаттар жарылды, оқтар атылды. Қысыл таяңда қысылған жау барлаушылары не болғанын түсіне алмай дал болды.

   -Қолдарыңды  көтеріңдер!- деп  бұйрық  берді. Сол сәтте ол  оқты атып үгерді. Қарсы  тараптан  да бірі атып үлгерген.Алайда оны бақылап тұрған Жолдас та шүріппесін басып қалып, оны  қалпақтай ұшырды. Оған қоса екеуі  тағы оққа ұшты. Қалған төртеуін қолға түсірді. Барлаушылардың алғашқы жорықтары нәтижелі болды. Шығын жоқ. Тұтқынға түскен төрт жаудың барлаушылары бар. Н. А.Шевелев полк командиріне рапорт берді.

   Командир барлаушыларға алғыс білдірді. Наградаға ұсынды.Олар Қызыл Жұлдыз орденінің ковалері атағына ие болды. Солардың ішінде Жолдас Сүлейменовта бар еді.Ол соған қоса сержант дәрежесіне ие болды.

 Жаз мезгілі. Әдеттегідей айнала тым-тырыс. Орман іші. Жау осы маңға бір топ әскерімен жайғасқан. Арақашықтық шамамен 150-200 шақырым. Онда жаудың қару-жарақтары тұр. Бір топ әскерде бар. Жолдапен Шевелев бақылып санап еді, барлығы 16 кісі екен. Бір-біріне қарасты да үнсіз отырып қалды. Барлаушылыар жер бауырлап алға ұмтылды. Көзделген межеге жақындады. Жолдас бір табан жақын қалғанда зеңбірек алдында қол қарудың тұрғанын анықтады. Табанда командирге белгі берді. Ал Шевелев орнынан қарғып тұрып:

   -Хенде хох!-деп жан ұшыра ақырып бұйрық берді.

   Күтпеген жерден келіп қалған барлаушыларға қарсылық таныта алмай барлығы қолға түсті. 16 солдаттың барлығы оққа ұшты. Онда 1 сержант,15-сі жай солдат еді. 

   Барлаушылар алға қарай ұмтылды. Бір шама жылжығаннан кейін алдарынан тас жол кезікті.

   -Осы арада біраз күтейік деді. Бір офицер өтпес деймісін ,-деді Жолдас.

   -Дұрыс, неміс осы арадан өте қалса қолға оңай түсіреміз. Шабуыл жасауға да оңтайлы жер екен.

   Көп күтуге де тура келмеді.Сәлден соң алыстан мотордың гүрілі естілді.

-Мынаны қара, -деп Сергей Жолдасты түртіп қалды.Жалт қараса орманның сол жағынан екі мотоцикл шыға келді.Жеңіл машинаны алды-артынан қоршап, ызғытып келеді. Мына мотоциклдің қимыл әрекетіне қарағанда машинадағы атағы жоғары әскери адам болса керек деп Сергей Жолдасқа сыбырлап , ым қақты.Шибаев барлаушыларға:

-Әуелі алдыңғы мотоциклисті Сүлейменов,сен атасың. Артқысын Елистратов атады. Атқанда құлатасыңдар.

-Құп болады.

  -Алдыңғы екі дөңгелегін Оңтаевпен Лемайкин атады. Сол жақтағы дөңгелекті мен атамын.машина моторын капитан Шевелев және Сүлейменов, Елистратовтар атады. Үлгересіңдер ғой.

-Ия, үлгереміз, жолдас аға сержант.

Бұйрық берілді:

  -Атыңдар!

  Алғашқы бұйрық қатесіз орындалды. Мотоциклистер оққа ұшты. Машина болоны жарылып, жол шетіне шоңқия кетті. Есікті жалма- жан ашқан екі адам шыға келді.Екеуіде офицерлер.

  -Хенде хох!-деді Жолдас олардың төбесінен. Бұрыла бергенде автоматпен қағып жіберіп, пистолетін қағып түсірді.Бұл кезде басқаларда жетіп келіп, «тілді» ұмар –жұмар бас салды.

   Екі офицер қыруар сыр ашты. 9-шы шілде (июль)күні немістер қарсы шабуылға шығып, Москва уақыты бойынша күндізгі сағст он бесте 500 ұшағын (самолетін)  әуе шабуылына шығаратынын айтып,мыңнан астам танкісін жабатынын, жаяу әскер, оқ-дәрі есебін берді.

    Бұл иек барлаушылар емес, полк атағын шығарды. 120-шы полкқа СССР Жоғарғы Кеңесі Президумының 1943жылғы 9 шілдедегі арнайы бұйрығымен Қызыл ТУ ордені тапсырылды.

Осы барлауға қатысқандар түгелімен, соның ішінде Жолдас Сүлейменовта Қызыл Ту орденімен марапатталды. Аға лейтенант болды.

           Осындай  жорықтардың ішіндегі ауыр да күрделісі 1943 жылы қазан айында басталды.Бұл жорық өзгелерден маңызды болатын. Ол-Днепрден өту. Днепрден өту- Ұлы Отан соғысында тарихи маңызы бар шайқас. Мұны қала берді кеңес армиясының әскери өнерінің жарқын беттерінің бірі деуге тұрарлық. Себебі онда бірнеше армиялардың бірігіп жасаған қимыл-әрекеттері көрініс табады. Сондықтан Днепрді алу жөнінде әскери мемуарларда, тарихи очерктер мен  романдарда арнайы айтылып , жазылып келеді.

      Межеленген күн де келіп жетті. Днепрді алудың басталатын күні 15 қазаннан 16 қазанға қараған түн. 120-шы полк блиндаждарында қарбалас шақ. М.Фрадкинаның командирі «Ах, Днепр» әні шырқалуда. Ән айтылса жүрек тербейді деген.

       Барлаушылар блиндажына армия басшылары келіп-кетіп жүр.Қызыл Тулы Севск 69-шы дивизиясының командирі жігерлендіріп,сарбаздарға демеу беріп қояды.Бәлкім сарбаздарды психологиялық тұрғыдан шайқасқа дайындағандары болса керек.

       Таңғы алты жарым. Асау Днепр толқыны жағаға ұрып тұр. Барлаушылардың бірінші бөлімі жолға шықты. Бұйрық берілді. Барлаушылар балықшылар дайындаған қайықтарға мінді. Асығыс жолға аттанды.Теңіз толқыны шайқалтып кетіп, тербеп ескектердің күшімен алға жылжып барады.

       Бірінші кезекте өзеннен өтуді әр атқыштар полкінен таңдап алынған алдыңғы қатарлы батальондар бастады. Олардың алғашқылары 120-шы полктің 69-шы атқыштар дивизиясының күшейтілген роталар мен барлаушылар взводынан құрылған 250-ге жуық әскер. Олар өзеннің ені 300 және 500 метрдей болатын аралықты 20 не 25 аралығында өтіп үлгеруі керек.

      Жау сезіп қалды.Оқ жаудырды. Жолдастың жанындағы әскерді жалп еткізді.Қайықты шұрқ тесік етті. Бораған оқ су бетін аждаһаның тіліндей жалайды. Жолдас ескекті атып ұрды. Қайық  ернеуінен еппен басып, мұздай суға гүмп етіп қойды да кетті. Суға сүңгіді. Алас ұра безектеген жау пулеметінің үні өшті.Жолдас сүңгіп жүріп, арғы жағаға ұмтылды.

       Бейсен, Жолдас, Темірбек және т.б.бірінші траншеяға жетті. Траншеядағы жаудың әскерлерін қырып-салып, қаруларын сыпырып келеді. Өзгелерін пышақтарымен жауырыннан сойып алға ұмтылған  барлаушылар алда тағы блиндаж барлығын байқады. Дереу командирге хабар берген барлаушылар ондағы топ немістің әскерін де қырып салды.

     Күтілмеген жерден тап болған барлаушыларға жаудың екінші бекінісі де оңай олжаға айналды. Сезген жау оқ жудырды. Темірбек жараланды. Жаралы болғанына қарамай атой салған жаудың біраз әскерін қырып салды.Темірбек жаудың  жолбарысы  атанған техникасының күлін көкке ұшырып, өзіде сылқ етіп құлап түсті.

     Жолдас байқап қараса шырша самырсынын паналаған жаудың бірі дәлдеп атқан екен. Жолдас та оны қақ маңдайдан бұрқ еткізіп, қанын аспанға шашты.

     Жолдас Темірбекті алып басын көтерип еді қимыл жоқ. Көтерген бойда блиндажқа алып барды.Есіл ер, батырша айқасты.Сенің үшін жаудан кегімізді аламыз.Ерлігіңді азат елдің азаматтары ешқашан ұмытпайтын болады.Сол бір сәтте үнсіздікке бой алдырып, терең тұңғиыққа батты.

      Сонымен Днепрді алу кеңес әскерлерінің дамылсыз шабуылының арқасында нәтижелі болды. Жеңіс кеңес әскерлерінің жағында.

      Бұл Ұлы Отан соғысы көптен күткен бетбұрыстардың бірі тарих беттерінде мәңгіге сақталып қалды. Ал қан майдандағы кескілескен шайқастың нәтижесі бойынша Днепрді алу үшін шайқасқан әрбір жауынгердің ерлігін ескеріп, орынды бағалауды басшылыққа алды.

      Отанға деген сүійспеншілік, патриоттық сезім, ерлік пен әскери шеберліктердің барлығы жан-жақты талқыға салынып, 65-шы армия 183 жауынгерін  Кеңес Одағының Батыры атағына ұсыныс жасады.Бұлар армияның батырлары, даңқты  ерлер.

       1943 жылдың 30 қазан күні КСРО Жоғарғы Кеңесінің шешімі  бойынша  69-шы Қызыл Тулы Севск атқыштар дивизиясынан  52 адам Кеңес Одағының Батыры атағына ие болды. Олардың қатарында жерлестеріміз Оңтүстік Қазақстандық  Батырларымыз  Бейсен Оңтаев, Тоғанбай Қауымбаев, Темірбек Ибрагимов, Берген Исаханов, Кеңлібай Тасқұлов, Жолдас Сүлейменовтер бар.

      Айтулы атақты Ұлы Қазан төңкерісі қарсаңында 1-ші Белорус майданының қолбасшысы генерал К.К.Рокоссовский мен екі рет Кеңес Одағының Батыры П.И.Батов майдан шебіне келіп батырларға табыс етті.

      Осындай жетістіктер кешегі Кеңескеңес әскерлерін жеңіске жетеледі.

      Жоғарыда айтып өткеніміздей Днепрдің Кеңес әскерлерінің қолына өтуі де соғысқа жаңаша бет бұрыс  жасады.

       Мақсат орындалды,нәтиже оң болды.Кеңес әскерлері шайқасты жау жерінде жүргізугеде қол жеткізді. Соғыстың жеңіске жетелеген күндері басталды.Сәуір айынан бастап Берлинге шабуылға лап қойған Кеңеңс әскерлері 9 мамыр жеңіс күні өз екпіндерін бірақ тоқтатты.

       Мәскеу уақыты бойынша 14 сағат 25 минут өткенде  жаудың ордасында Кеңес әскерлерінің туы желбіреді.

       Жеңіс, жеңіс!- деген сарбаздар аспанға салюттерін атты.Сарбаздар бір-біріне деген ыстық құшақтарынжайып, қуаныштарын бөлісті.

        Жолдас та өз майдандастарымен бірге жеңісті тойлады.Берлинді алып қана қоймай неміс әскерлерін Францияның шекарасына дейін ығыстырып, үлкен жеңіске жеткен батыр 1947 жылдың қаңтар айында елге оралды.

       Жолдас Сүлейменов алған марапаттар:

1. «Алтын жұлдыз» және «Ленин ордені»КСРО Жоғарғы Кеңесі Президумының Жарлығы.30.10.1943ж.
2. Отан соғысы ордені.23.08.1943ж.
3. «Варшаваны азат еткені үшін» медалі.
4. «Берлинді алғаны үшін» медалі.09.05.1945ж.
5. «Германияны жеңгені үшін» медалі.09.05.1945ж.
6. «1941-1945жж. Соғыстың жеңісіне 25 жыл» медалі.
7. «1941-1945жж.Ұлы Отан соғысы Жеңісіне 30 жыл» медалі.
8. «Ұлы Отан соғысы Жеңісіне 40 жыл» медалі.
9. «Ұлы Отан соғысы Жеңісіне 50 жыл» медалі.09.05.1995ж.

      Жолдас Сүлейменов туған елге оралған соң құқық қорғау органдарында қызмет етеді. 1947-1969 жылдары Мақтарал, Шәуілдір(қазіргі Отырар),Сарыағаш аудандарында жауапты жұмыстарда қызмет атқарған.

      1970-1982 жылдар арлығында Сарыағаш ауданы, «Жібек-жолы» (бұрынғы  «Полторацкое») елдімекенінде орналасқан  «Амангелді» орта мектебінде Әскери дайындық пәні бойынша жетекші болып жұмыс істеді.

    Қазіргі таңда өзі білім алған орда батырдың есімімен аталады.

    Міне өмір өлшемімен берілген ғұмырымен сөз еткен батыр да қош айтысты.Ол бүгінде арамызда жоқ.Соғыс жылдары алған жарақаттарының салдарынан ұзақ мерзімді науқастан кейін Кеңес Одағының Батыры Жолдас Сүлейменов 1996 жылы 16 қаңтарда дүниеден өтті.Қәбірі туып өскен жеріндегі қорымға қойылған.

     Ал батырдың қара шаңырағының отын сөндірмей отырған Бұйран ана. Екеуінен өрбіген екі қыздан сегіз немере, он бір шөбересі бар.

      Атам, соғыста бомба жарылған кезде астында қалып қойғандықтан, ауылға оралған соң, бірнеше жылдардан соң көзі кормей қалған болатын. Көзі көрмеседе, таяқ сүйеніп есік алға шығып  ауылдың бар баласын жиып соғыста болған жайттарды есіне алып, айтып отыратын. Бізге ол ертегі сияқты көрініп жылжымай отырып тыңдайтынбыз. «Е, балаларым біздің көргенімізді сендер көрмеңдер, соғыс болмасын!» деп отыратын.

      Мен атамды мақтан тұтамын.

     Еңселі ердің ерлігі ешқашан ұмытылмақ емес.

Тақырыбы: Қазақ  хандығына  550 жыл: «Қазақстан - Мәңгілік ел»

Мақсаты: Қазақ хандығының құрылу тарихымен таныстыру.Еліміздің

                   басынан өткен тарихын  осы кезеңге дейінгі  аралықты  баяндау.

 Отаншылдыққа, бірлікке, ынтымаққа тәрбиелеу.Жас ұрпаққа  қазақ      хандарының  тұлғасын  жан-жақты  көрсетіп, ата-бабаларымыздың  өнегесін  үлгі ете отырып, оқушылардың бойына  туған  жерге,туған елге  деген сүйіспеншілігін  арттыру, патриоттыққа, ынтымаққа  тәрбиелеу.

Әдісі: мәнерлеп оқу,көрініс, хор, би

Көрнекілігі: Бейнепроектор, бүктемелер, бейнематериалдар,хан,би,

                       батырлар киімдері, дисктер.

Барысы:

Мұғалім сөзі: Дөненбаева  Ғазиза 

  Армысыздар құрметті  ұстаздар, ата-аналар,оқушылар. Ғасырлар  бойы қазақ  халқы  кең даласын  ақ  білектің  күші, ақ  найзаның  ұшымен   қолына  алып  жаудан  қорғаған. Қазақ  жерінің  ұлан  қайсар  батырлары  бостандық  үшін  жанын   берген. «Қазақ  хандығының  құрылуы-Қазақстан  тарихындағы   сындарлы кезең  болып табылды» Нұрсұлтан  Әбішұлы  Назарбаев. Биылғы  жыл- қалың  қазақты  бір жасатып  тастады.Бүгінгі  өткелі  отырған  тәрбиелік  шара  тақырыбы «Қазақстан- Мәңгілік  ел». Осы ерекше  датаның  бүгінде   маңызы  зор. Бүгінгі шара  дүбірлі  тойдың   өз деңгейінде  атап  өтілуі  үшін  біздің  қосқан  үлесіміз  болып табылады.

Бейнекөрсетілім: Н.Ә.Назарбаев

1-жүргізуші:  Бота

Армысыздар  осы кештің қонақтары

Халқымның  ашық болсын  атар таңы

«Қазақстан – Мәңгілік  ел»  атты кешіміздің

Беделін  көтерейік  тарихтағы.

2-жүргізуші: Әсел

Сәлем  бердік  кешіміздің  көрермені

Қазақтың  ол аныққой  өнер кені

Тарихи кешімізге  қош келдіңіз

Алдарыңда  болашақтың өрендері.

1-жүргізуші:  Бота

Еуразияның  қақ ортасында орналасып,талай  халықтың  көнедегі  және қазіргі  кездегі  тарихына  куә болған,тарихы  солармен  тағдырлас  қазақ даласы, Қазақ  жері, Қазақ  ұлты  қандай қиыншылықтарды бастан  өткізбеді  десеңізші.Сіздердің  назарларыңызға  «Қазақ елі»  атты  бейнекөрсетілім  ұсынамыз.

2-жүргізуші: Әсел

Мұхит Жақсылықұлының  өлең  жолдары: «Қазақ  мемлекетіне  550 жыл»

Оқушы: Аяжан  7  «А» сынып

Ұлы боп  көк тәңірдің  саналатын 

Орындап  сол тәңірдің  аманатын

Мәңгілік ел болуды  мұрат етіп,

Бумын  құрған Түріктің  қағанатын

Жауларын  айбарымен  алжастырған

Бумын  ісін  істемес  жалғастырған

Тоз тоз болған  халықтың  басын қосып

Ұлы  Түрік  қағанатын  заңдастырған

Армандап  Түрік елін бай болсын  деп

Төрт түлігі  әмәнда  сай болсын  деп

Халқының  киімі  көк, қарыны тоқ,

Елі бейбіт, көңілі  жай  болсын  деп

Сол  үшін  ұзақ түндер  ұйықтамаған,

Қара  бастың  қамын  еш  құнттамаған

Батыр бабам  Күлтегін, Тоныкөктер

Жорықтарда   тамшы   су  ұрттамаған

Түрік   жұрты   осылай  өсіп-өнген,

Ынтымағы  жарасып   жауды жеңген.

Билік-таққа  таласқан   аға-бауыр,

Ақыры  Қағанатты  екі бөлген.

Оқушы:  Жансая  7 «А»

Кезінде   жарты әлемді  билеп  тұрған,

Бірлігіне  басқалар  құлдық  ұрған.

Ыдырап  Ұлы  түрік  қағанаты,

Ру-тайпа өзінше  хандық  құрған.

Айрылып  айбынды  түр  келбетінде 

Бөрі  жеп  бөлінгенді  әр шетінен

Жойылды  Шыңғыс  ханның  жорығында,

Қалалар  Отырардай  жер бетінен.

Түріктің  бір бұтағы   қазақ  еді,

Қайсар мінез  өр еді, ғажап еді.

Жәнібек,Керей хандар басын қосып,

Өмірге келген еді Қазақ елі.

Алтай мен Атыраудың арасында,

Жетісу, Жеті өзеннің сағасында.

Бірігіп Ұлы, Орта, Кіші жүз боп,

Хандық құрды қазақ өз даласында

1-жүргізуші:  Бота

Әр адамзаттың  қасиеті мен мәдениеті  өз халқын, өзінің  ата мекенін  қалай  білуімен  өлшенбек. Ананың  ақ сүтіне, уызына  жарыған адам  қашанда  Отаншыл, ұлтжанды болмақ.

«Қазақстан» өлеңі  10 «Б» сынып  оқушысы  Әмір  Дана 

9 «Б» сынып  оқушысы  Шерасіл   Бекжан   «Кең дала»

Кең дала!

Айхой дала,

Көркем дала.

Өңкей күн шілдехана

Өлкем дала

Білмеймін  сені  неге теңерімді

Кең дала көркем дала

Әрине анам болдың құндаған

Әрине әкем болдың күн қақтаған.

Әрине  жар да болдың, дос та болдың.

Әрине әр  сүйемін  қымбат маған

Ия сен барлық аты, байлық аты

Ия сен адалдық пен ардың аты

Ия сен дүбірлейсің,

Жеткендей жер тарбыға  арғымақты.

2-жүргізуші: Әсел  Көрініс: Керей  мен Жәнібек  хан

Керей хан: 

Ақсақал: 

Сарбаздар:

Ақсақал:

Уа, халайық!

Еліңнің  тізгінін ұстайтын Керей мен Жәнібек  келеді

Керей:

Уа, әлеумет!

Теңдіктің  тезі теңселме

Еркіндік жолы емес па?

Бақыттың  жолы бәсеке,

Ырыстың  жолы бейнетті.

Азаттық  жолы азатта!

Төземісің  әлеумет.

Хормен:  Сарбаздар

Керей,Керей, Керей ...

Керей:     Қазақтың  қайран  даласын,

Жағасы жайлау  ел қылам,

Қара сирақ баласын

Басқалармен тең  қылам

Кеткен кегін  қайтарып,

Іргесін тыныш төрінде,

Мерейі  үстем, бағы зор

Ырысын шалқар  көл қылам

Осы жолда  әлеумет

Тайсалар  болсаң маған  серт

Тайғып кетсем  саған  серт

Еремісің  әлеумет

Хор: Керей хан, Керей хан,

Керей:

Ендеше  халқым атқа қон

Туыңды ұста тарт алға

Құдайым  бізді  бастаса

Арманы  биік  ақ жолға.

Хор:Керей хан,Керей хан...

Ақсақал:

Уа, халайық,

Көшіңнің  тізгінін ұстаған

Керей мен Жәнібек еді.

Керей:

Құдіреті күшті  Алланың  алдында,

Қалың елім халқымның алдында.

Керей  басымхан  болып,

Қазақ елінің  бағын асырып.

Көтерілген  орданың  меймарасын тасытып,

Ұлы Тұран даласының  бірлігін  келтіріп.

Төрткүл дүниеге  рухты  ел екенімізді,

Паш етуге ант еттім.

Хормен: Керей хан, Керей хан...

1-жүргізуші:Бота

   ХVII ғасырдың  20 жылдары  жоңғарлар  Жетісу жері арқылы Қазақстанға  баса көктеп  кірді. Қазақ  халқы 100  жылдан  астам уақыт  жоңғарлармен  күрес жүргізді. 1723  жылы басталған  қазақтардың  босуы «Ақтабан шұбырынды» деп аталды. Қаһарлы жаудан үріккен  бейбіт халық  шұбыра  көшіп, қырғынға ұшырады. Қазақ батырлары  жоңғарлардың  шапқыншылығына  қарсы  бас тірескен  күрес жүргізді. Бұл күрес  қазақ  халқының  өз бостандығы  мен тәуелсіздігі жолындағы  бүкіл халықтың  күресіне айналды. (Бейне фильм)

Хор: «Елім-ай»

Оқушы: Шахмира  5 «Б»

Рухы мен  тілін  жанындай  сүйген,

Адамдар  неге санаулы?

Ұлт үшін  дәуір отына  күйген,

Аталар  болды  алаулы.

Армандай асқар,

Жолдарға бастар,

Ісіңнен  ұрпақ  от алар.

Қалмайсың  көштен,

Шықпайсың  естен,

Тағдыры  шыншыл  аталар.

2-жүргізуші: Әсел

 Ұлттың  ұйытқысы  рухани  көсемдері  - Төле, Қазыбек,Әйтеке  билер болды.

Сахнаға  үш би  шығады

Төле би:  Сержан  9 «А»

Ақты ақ деп бағала,

Қараны қара деп қарала.

Өзегің талса, өзен бойын жағала,

Басыңа бұлт  түссе, көпшілікті сағала.

Өзіңе-өзің кәміл бол,

Халқыңа әділ бол.

Жауыңа қатал бол,

Досыңа адал бол!

    Қазыбек  би: Дөненбай Е. 9 «Б»

«Біз -қазақ деген мал баққан елміз,

Ешкімге соқтықпай жай жатқан елміз.

Елімізден құт-береке қашпасын деп

Жеріміздің шетін жау баспасын деп

Найзаға  үкі таққан елміз.

Әйтеке би:  Мелдеханов О. 9 «А»

Бай болсаң, халыққа пайдаң тисін; 
Батыр болсаң, дұшпанға найзаң тисін. 
Бай болып пайдаң тимесе, 
Батыр болып найзаң тимесе, 
Жұрттан алабөтен үйің күйсін! 

1-жүргізуші: Бота

 Қазақты  ел еткен  Әз Жәнібек, Тәуке хан, Абылай  хандар, жерін  қорғаған  Қабанбай,Бөгенбай,Наурызбай  сынды батырларымыз.

Хор: «Хан Абылай»

   2-жүргізуші: Әсел

   Қазақ халқы талай қиын кезеңді талай басынан кешірді. Елін, жерін көзінің қарашығындай қорғаған, оның мүддесі үшін қабырғасы қайысып, қасық қаны қалғанша қорғап болуды мақсат еткен дара – тұлға батырлары болған. Олар сабырдың тәуекел мен арманның түлегі. Міне осындай көрнекі өкілдердің бірі - Махамбет Өтемісұлы.

Ән: «Мен, мен едім, мен едім» орындайтын   Шерасіл Бекжан

1-жүргізуші: Бота

  Өткен ғасырдың  басында  тарих сахнасында: «Оян,Қазақ!» деп  жар салған  зиялылардың  жаңа  шоғыры  шықты. Дербес мемлекет  құруды   аңсап, азаттық  жолында  бастарын  бәйгеге  тіккен  Алаш  қайраткерлерінің  бәрі  де  тоталитарлық  өктемдіктің  құрбаны болды.Отаршыл жүйенің  озбырлығын  көрген қазақ  халқы  отызыншы  жылдарындағы  зобалаң  тұсында  орасан  нәубетке  ұшырап, қынадай  қырылды. Сол кезде  саны 5 миллионға  жетіп  қалған  қазақ   халқы   бірер  жылдың  ішінде  тең жарымынан  айырылды. Көпшілігі  аштықтан  өлді, қалған қазақ  айдалып кетті,атылды, жер аударылды. Сәкен, Ілияс, Бейімбет, Тұрар  Мұстафа, Әлихан, Ахмет  ағаларымыз  сол нәубеттің  құрбаны болды емесм па?

 (Бейне фильм)

Аяжан:

Құрбандарым, жазықсыз  құрбандарым,

Бет бағдарын  бақиға  бұрғандарым.

Қаралы  жылдардай  боп қарауытып,

Халқымның  мәңгі  есінде  тұрғандарым,

          Құрбандарым,  жазықсыз құрбандарым.

Дискеттен: 1941 жыл  22 маусым   3 сағат  55 миут. «Тыңдаңыздар, тыңдаңыздар!  Сөйлеп тұрған  Москва! Бүгін 22  маусым күні  сағат  төртте  неміс  басқыншылары  Кеңес Одағының  мемлекеттік  шекарасына  басып кірді».

2-жүргізуші: Әсел

  «Жеңіс» бізге  оңай  келген  жоқ.  Бұл қасіретті   соғыста  70 миллион  адам құрбан  болса,  соның  25  миллионнан  астамы  Кеңес  Одағының, ал 650 мыңнан  астамы қазақ  болды. Барлығы  майдан үшін, барлығы  жеңіс  үшін  деген ұран  әр адамға  жалынды  күш берді. Кеңес  Одағының  батыры  атағын  алған  Бауыржан Момышұлы,  Талғат Бигелдинов, Төлеген Тоқтаров,Мәлік Ғабдуллин, Рақымжан  Қошқарбаев, Қасым  Қайсенов  сияқты  ағаларымыз  болса,  Әлия  мен  Мәншүк  сияқты  әпкелеріміздің  ерлігін  ешқашан ұмытпаймыз.(Бейне фильм)

Ән: «Әлия»  Керімқұлова А.

1-жүргізуші: Бота

Иә, тарих қойнауында  тағы бір  кезең. Ол 1986  жыл  16 желтоқсандағы  алматыдағы  Қазақ  жастарының  көтерілісі еді, желтоқсан  құрбандары Қайрат  Рысқұлбеков,Ербол  Сыпатаев, Ляззат  Асанова, Сәбира  Мұхаммеджанова т.б. жастарымыз  тәуелсіздік   жолында  құрбан болды.

(Бейне фильм)

Хор: «Қара бауыр  қасқалдақ»

Аяулым:  5 «Б»

Тарих  ол  уақытқа  ұқсас  толмайтұғын,

Қадамды қасыңа  әкеп  жалғайтұғын.

Тарих ол бір  ғаламат  алтын көпір,

Ұрпақты-ұрпақтарға  жалғайтұғын.

Балнұр 5 «Б»

Біздің  тарих  бұл дегенің  шежіре,

Азап  пенен  бақ сыйлаған  еліне.

Көп   болды ғой  көз алартқан  пенделер.

Қазағымның  ұлан байтақ жеріне.

Әсел:  7 «А»

Пай! Пай! Пай! Киелі неткен  жер!

Батырлар  дүрілдеп  өткен жер.

Тұлпарлар   дүрілдеп төккен  тер,

Ғашықтар  бір-бірін  өпкен жер.

Сарылып  сал-сері  кеткен  жер,

Бас иіп,йіскеп  топырағын,

Тағзым  жасамай  өтпеңдер!

  8 «А,Б»  сынып оқушылары   Айдана  мен Әселдің орындауында қазақ биі

1-жүргізуші:  Бота

  Халқымыздың   бастан  өткерген  тарихының  әр беті  бізге қымбат. Ел тағдыры  сынға  түскенде  абыздай,  күңіреніп, арашаға  келген сонау  сұңғыла   жандардың  атқарған  ерлігі  ұшан-теңіз.

2-жүргізуші:  Әсел

Қазақ хандарының, батырларының  халқына   деген асқақ  сүйіспеншілігі, Отанның  бостандығы  үшін жанын  аямай  күресуі, олардың  есімдерін  халық арасында  асқақтай  береді.

Мереке  7 «А»

Атады, әне, тағы да бір күн, таң  күліп,

Жүректерде  арман отын  жандырып,

Қазақстан- біздің  туған  ұлы Отан

Жайнай бер сен, жасай бер  сен мәңгілік.

Қазақ  жері   көп шеккен  қасіретті

Қазақ  ері өнерлі, өсиетті.

Египетті  билеген Бейбарыстың

Елі-текті, киелі  қасиетті!

Ән: «Қазақ елі»  Асқар 10 «А»

1-жүргізуші: Бота

Өтіп кеткен  тарихты  біз жасырсақ,

Бөтен елдің  билігіне бас ұрсақ.

Бұның бәрі  дұрыс болмас  түсінігің,

Тәуелсізсің біліп қойғын жас ұрпақ!

2-жүргізуші: Әсел

Тәуелсіз-Қазақстаным,Туыңды  биік  ұстадың,

Көтерді  халқың  уақыттың қатал қыспағын.

Көшіңді  бастап  бақытты болашағыңа,

Жасай бер,  жаса, Тәуелсіз Қазақстаным

Қорытынды сөз: Дөненбаева Ғазиза

Көліне  аққу қонып,қаздар  ұшқан.

Шырқап   жатыр елдіктің, сазын аспан.

«Бір мақсат,бір мүдде, бір болашақ»

Жасай  бер Мәңгілік   ел-Қазақстан!

Ән:  «Тәуелсіз елім» Керімқұлова Алтынай  11 «А»

Абылай хан - талантты қолбасшы, сарабдал саясаткер, кәсіби дипломат ретінде.

Биыл, қазақ елі үшін ерекше маңызды жыл. Себебі, қазақтың мемлекеттілігіне – 550 жыл толып отыр. Хандарымыз Керей мен Жәнібектің Шайбанилер өкілі Әбілқайыр ханнан іргесін бөлек салып, өз алдына орда көтеріп, Қазақ хандығын құрғандығына биыл – 550 жыл.

Елбасымыз осы орайда өзінің Ұлытауда берген сұхбатында: «Біздің елдігіміз, қазақ жұртының арғы түбі ғұндардан басталады. Ғұндардан кейін көк түріктерге жалғасады. Одан кейін Алтын Орда орнығады. Сөйтіп, хандық дәуірге ұласып, кейін біртіндеп Тәуелсіздікке келіп тіреледі. Осындай үлкен тарихымыз бар. Жастарымыз мұны білуі керек. Біз кеше ғана пайда бола қалған халық емеспіз» деген болатын.

1465 жылы ірге тіктеген Қазақ хандығы халқымыздың тереңнен бастау алатын тарихының жарқын беті, исі қазақтың ұлт болып ұйысқан кезеңі.

Керей мен Жәнібек хандар негіздеген Қазақ хандығы өз тарихында қилы кезеңдерді басынан өткерді. Қасым мен Хақназардың күшейіп, атағы шартарапқа таралып, қазақ үшін «қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған» мамыражай кезең орнатқан  әз Тәуке билігінен кейін елден билік кетіп, іргедегі жауларына есе жіберді. Міне, елбасына күн туған сол бір аласапыран кезеңде өзінің алғырлығымен, көзсіз батырлығымен, даналығымен билікке келген Абылай ханның қазақ тарихында алар орны ерекше.

Бүгінгі қазақ арасында, Абылай ордасы, Абылай жайлауы сияқты атаулар сақталып қалған, «Абылайдың асында шаппағанда.....!» деген сөз тіркесі, осындайда жасамағанда қашан жасамақсың мағынасына мағынасына саяды. Өткеннен мұра болған, негізінен қытай қазақтарының арасында сақталған “Абылай хан” — тарихи жыры да мәлім. Сонымен қатар, Абылай: «Ақ толқын», «Ала байрақ», «Бұлан жігіт», «Дүние қалды», «Жетім торы», «Қайран елім», «Қара жорға», «Қоржынқақпай», «Майда жел», «Сары бура», «Шаңды жорық» және т.б. күйлердің авторы ретінде белгілі. Бұл мысалдар, ұлы ханымыздың сегіз қырлы бір сырлы тұлға болғандығын дәлелдей түссе керек.

Тіпті заңғар жазушымыз – Мұхтар Омарханұлы Әуезовтің өзі, өзінің келесі ауқымды еңбегін Абылайға арнамақ болып, сол бағытта үлкен ғылыми ізденістер жүргізген екен. Тек, жазушының тосыннан келген сырқаттан дүние салуы ғана бұл жоспарын орындатпай тастаған [1, 116 б.].

Қанша уақыт өтсе де халық жадында осылай берік сақталған, артында үлкен рухани мұра қалдырған, бірнеше буын зерттеушілеріміздің ізденісіне себепкер Абылай ханымыз қандай тұлға? Және ханның халқының алдындағы осыншалық абырой –беделі немен байланысты? Мақала осындай сұрақтарды қамтып, мүмкіндігінше тарихи қайраткеріміздің түрлі қырларын  аша түсуге бағытталған.

Абылай хан – хан тұқымынан. Жошы тармағынан тарайды, оның ұлы Тоқай Темір, оның перзенті Өз Темір,  оның ұлы Қожа (кейде Тоқұлқожа), оның баласы Бадақұл Оғлан, одан  Орыс хан (1361 ж. Ақ Орданың ханы.). Орыстан Құйыршық хан туылады, Құйыршақтан Барақ хан. Одан Әбу Саидхан (Әбусағит) туылады. Қазақ халқы оны Әбусағитты – Әз Жәнібек деп те атайды [2, 178-179 б.]. Ал Әз –Жәнібек Абылайдың сегізінші атасы.

Жәнібек  Керей ханмен бірге қазақ мемлекеттілігінің, яғни қазақ хандығының негізін қалаушы. Жәнібектен Жәдік туылады. Жәдіктен Шығай тарайды. Шығайдан еңсегей бойлы ер Есім (1598 -1628), Есімнен Салқам Жәңгір (1652 ж.д.с.), Жәңгірден Уәли (Уәли бақы, Уәли бақи), Уәлиден қанішер Абылай (атасы), одан әкесі көркем Уәли, көркем Уәлиден Әбілмансұр дүниеге келді. Дүниеге келген жылы бір деректерде 1711, екіншілерінде 1713 ж. деп көрсетіледі. Халық жадында, Тәуке ханның билігі (1626. 1680 -1718 жж.) тыныш, берекелі кезең ретінде қалған. Сондықтан да, Абылайдың балалық шағына сәйкес келген Тәуке билігі қазақ үшін бейбіт әрі берекелі жылдар болды.

Ақсүйек билеушінің отбасында дүниеге келгенімен, жастық шағында Абылай да ойын баласы болатын. Бірақ ұлы ханның  балалық кезеңі қазақ тарихындағы қаралы уақыт «Ақтабан шұбырынды – Алқакөл сұлама» жылдарына сәйкес келіп, қайғы мен қасіретке, ауыртпашылыққа толы болды. Абылайды жасынан өткір, батыл болып өсуіне мұндай тағдыр тәлкегі де себепкер болса керек.

1722 жылы Цин императоры Канси қайтыс болады. Жоңғарлар қалыптасқан жағдайды пайдалана отыра 1723 жылы қоңтайшы Цеван Рабдан тұсында  70 мың әскермен (кей деректерде 100 мың деп көрсетіледі) қазақ даласына басып кіріп, қазақ халқын ауыр жеңіліске ұшыратады (Қайың сауған ақ тышқан жылы. Қоян, тышқан негізінен жұтты жылдар болған). Жау қазақтың астанасы Түркістанды алғанда әкесі көркем Уәли шайқаста қаза табады [3]. Сенімді жалшылардың бірі, Әбілмансұрды жасырып, соңынан өзімен бірге қаладан аман алып шығады. Жаугершілік заман болғандықтан, хан тұқымы өз шығу тегін жасыруға мәжбүр болып, күнкөріс қамымен түрлі жұмыстармен айналысады. «Сабалақ» есімімен Үйсін Төле бидің түйесін, Әбілмәмбеттің жылқысын бағады. Бірақ, көпті көрген, өмірлік тәжірибесі мол Төле би Сабалақтың қарапайым жалшы емес екендігін аңғарады. Көптеген аңыз әңгімелерге сәйкес, Сабалақтың бойындағы ақсүйектік  оның қанша ашықса да лас ыдыстан тамақ ішпеуінен, бір үзім нанның өзін серіктерімен бөле жеуінен аңғарылған екен. Қарны қаншалықты ашқанымен өзгелер сынды тамаққа ашкөзділік танытпаған, ешуақытта жерге жәй отырмастан, төсеніш төсеп отырады екен. Аталған қасиеттердің барлығы бидің назарын өзіне аударады.

Абылайға берілген тарихи мүмкіндік те көп күттірмейді. Жоңғардың жорығы қазақ халқына ауыр тиіп, жауынан ойысқан жекелеген Орта жүз бен Ұлы жүз рулары Самарқанға дейін, Кіші жүздің рулары Хиуа мен Бұхараға үдере көшеді. Халықтың мұңы мен зарын бейнелейтін «Елім -ай» әні шығады. 1726 жылдың күзінде Бадам өзенінің жағасындағы Ордабасыдеп аталатын төбеде қазақтың игі жақсылары жауға қарсы соғысу мақсатында жиылып, кеңес құрады. Жиынға Әбілхайыр, Әбілмәмбет, Сәмеке, Жолбарыс сынды хандардың, сұлтадардың, Төле би, Қазыбек би сияқты билердің, батырлардың жиналғандығы тарихтан белгілі. Жиын қорытындысыда, бірауыздан бас қолбасшы болып – Әбілхайыр, бас сардарбек болып – Қанжығалы Бөгенбай батыр тағайындалады [4]. Шашыраңқы қазақ қолы біріктіріледі.

Алғашқы жеңіске Орталық Қазақстандағы Бұланты мен Білеуті өзенінің арасындағы Қарасиыр аталған кең жазықта қол жеткізілді. Бөгенбаймен басқарылып, Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай, Тама Есет, Шақшақ Жәнібек, Малайсары және Тарақты Байқозы батырлар қатысқан бұл шайқас қазақ халқының сенімін арттырған үлкен жеңіс болды.

Ал 1729 жылы Балқаш көлінің оңтүстігіндегі Итішпестің Алакөлі маңында қазақ тарихында ерекше маңызға ие Аңырақай шайқасы болып өтті [5,65 б.].  Шығысында Шу – Іле суайырық жоталары бар. Қазақ қолы Хантаудағы, Үлкен Орда қонған деп аталатын ыңғайлы жерге орнығады. Ал шайқас алаңы 200 шақырымдай аумақта жүргізіледі.

Соғыс жекпе – жектен басталып, жоңғар жағынан батыр, қолма –қол шайқастың шебері, әйгілі қолбасшы, Қалдан Цэреннің ұлы Шарыш шығады. Қазақ жағынан 17 жас шамасындағы Сабалақ шығады. Жекпе – жек сол сәтке дейін қазақ ортасында мүлдем беймәлім – Сабалақты, яғни Әбілмансұрдың жеңісімен аяқталады. Жауына абылайлап шапқан Сабалақтың батырлығы, абыройы күллі алты алашқа жайылады. Осы шайқасқа тікелей куәгер болған Бұқар, Үмбетай, Тәтті қара жыраулар оны жырына қосса. Уақыт өте бұл оқиға М. Тынышпаев, М. Көпей, Ш. Құдайбердиев және т.б тарапына жазылады. Абылайдың ерлігі туралы өзінің «Сабалақ» атты поэмасында Абайдың шәкірті Көпбай ақын да жазады.

Жалпы, көп зерттеушілер жыр дастандарды сенімді дерек көзіне санамайды. Бірақ, ауыз әдебиеті дамыған  қазақ халқының тарихын жазуда батырлар жырының, жыр дастандардың маңызы үлкен. Тіпті, танымал тарихшымыз Ермахан Бекмаханов: «Тарихшылар үшін қазақ фольклоры шынайылығы, байлығы, айғақтылығы бойынша таптырмас қазына» деп атаған болатын.

Аңырақай шайқасынан кейін қазақ арасында Абылай атанған Сабалақтың шығу тегін қызығушылық артып, оның билеушілер ұрпағынан екендігі анықталады. Бірақ, Абылай әрине бірден хан болмайды. Әбілмәмбеттің шатырына шақыртылған Абылай ХVIII ғ. 30 жылдарынан сұлтан атанып, ел басқаруға белсенді араласа бастайды. 

Замандастарының айтуына қарағанда Абылай орта бойлы, еті тірі, ширақ, яғни жылдам қимылдайтын, ер мінезді, сыртқы бейнесі көркем, досына адал, жауына қатал адам болған екен. Абылайдың жауына қаталдығы, стратегиялық маңызды сұрақтарда кері қадам жасамағандығы, сөзге шешендігі тарихтан белгілі. Абылай табиғатынан жаңаны білуге ұмтылған. Мысалы, князь, генерал  Владимир Урусовтың күнделігінде Орта және Кіші жүз билеушілерінің Ресейге адалдығы туралы 1740 жылдың 19 тамызы мен 1 қыркүйегі арасында Орынборда ант беруі сақталған. 28 тамызда хан мен сұлтан штаб офицерлеріне, олардың шендеріне, әскери бөлімдерде неше адам болатындығына қызығушылық білдіреді. Сонда Абылай сұлтан, ханға қарағанда тапқырлық танытып, сұрақ қоя бергендігіне кешірім сұрап, сұрақтардың ресей тәртібін білу мақсатында қойылғандығын, одан үйренгісі келетіндігін айтады. Және өздерінің бас киіммен отырғандығына таң қалмауын, себебі, өздерінің салтары солай екендігін жеткізеді. Бұл сөзге ханда бас изейді....Бірде, Абылай біз Ордады Император ағзамның отты қарудың түр –түріне иелік ететіндігін естідік,соларды көрсек дейді... [6] бұл айғақтар арқылы Абылай ханның орыс тарапының әскери құрылымын, отты қаруға ұмтылушылығын, шешендігі мен тапқырлығын көреміз .

Орынборға сол сол 1740 жылғы сапарында, князь Владимир Урусов қазақ билеушілеріне орыс қаруының қуатын көрсетеді. Зеңбіректерден оқ атқызады. Бұл қадамдардың қазақтарға психологиялық тұрғыдан ықпал ету мақсатында жасалғандығы белгілі. Және оған қоса Жайықтан өткен башқұрттарды қазақтардың көзінше жазалайды: 55 дарға асылып, 120 адамның бастары алынады, 301 адамның құлақтары мен мұрындары кесіледі. Бұл сапардан, Абылайдың ой түйіп қайтқаны сөзсіз.

1730 жылдар қазақ халқы үшін ауыр жылдар болып қала берді. Аңырақай шайқасы үлкен жеңіс болғанымен, қазақтар өз жеңісін еселей алмады. 1730 жылғы ресми түрде ұлы хан болған Болаттың қазасынан кейін бас хандыққа оның жас ұлы Әбілмәмбет сайланады. Ал бас хан болудан басты үміткер болған Әбілхайыр өз иелігіне кетеді. Және бұл даңқты қолбасшының 1731 жылдан орыс үкіметімен жасаған ынтымақтастығын білеміз. Нәтижесінде, қазақ халқының бірлігі қайта бұзылды. 

Қазақта бірлік болмауының қандай екендігін жас та болса, тәжірибелі Абылай жақсы түсінеді. Сондықтан, ол жаулардан келетін құлдықтан құтылу үшін біріншіден, халықты біріктіру, екіншіден, әскери қуатқа ие болу екендігін жақсы ұғынды. Осы мақсатта ол әр жүздің ықпалды адамдарынан қолдау алып, бір ту астына батырларды біріктірудің қажеттігін ерте ұқты. Және Абылайдың бұл мақсатының белгілі бір деңгейде орындалғандығын білеміз. Төле би, Қазыбек би Бұқарлардың оның жанына табылғандығын білеміз. Батырлардан: Қанжығалы Бөгенбай, Қаракерей Қабанбай, Шақшақұлы Жәнібек, Шапырашты Наурызбай, Баян, Тарақты Байғозы, Шанышқылы Бердіқожа, Олжабай, Балтакерей Тұрсынбайлардың оны қызу қолдағандығы туралы ақпарат тарихтан белгілі.

Абылайдың батырларымен жорыққа бірге аттанып отырғандығы тарихтан мәлім. Орта жүз жасақтары мен жоңғарлардың арасында 1730 - 1731 жылдары бірнеше үлкен ұрыстар болғаны. 1732 жылы жоңғарлардың 7 мыңнан астам әскері Орта жүз руларының шығыс бөлігіндегі ауылдарына шабуыл жасап, тегеурінді тойтарысқа тап болады. Бұл шайқастар қытай деректерінде де көрсетілген. Абылайдың әскери қайраткерлігі, қолбасылық қабілеті 30-40 жылдардағы шайқастарда ерекше көрінді. Осындай жан алысып жан беріскен соғыстардың бірін Бұқар жырау «Қалданменен ұрысып, Жеті күндей сүрісіп...» [7]  деп суреттейді. Ол соғысқа Абылайдың қанды көйлек жолдастары: Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай, Шақшақ Жәнібек, Қарақалпақ Қылышбек, Шапырашты Наурызбай т.б. қазақтың белгілі батырлары тізе қоса қатысады. Бұл да Абылайдың жауға қарсы қазақ халқының басын біріктіре білгендігінің дәлелі болып табылады. Бірте-бірте ұлыстағы бар билік Әбілмәмбет ханнан Абылайдың қолына көшеді. Абылайдың ерлігі мен ақыл-парасатын мойындаған Әбілмәмбет оған ақылшы аға болып қалып, кеңесші хан дәрежесімен шектеледі. XVIII ғасырдың 30-жылдарының аяғында Абылай есімі бізге белгілі құжаттарда Әбілмәмбет ханмен қатар аталады. Орыс тарихшысы Алексей Ираклевич Левшин «1739 ж. Орта жүзде Сәмеке ханның орнына хан сайлаудан бұрын Әбілмәмбет пен Абылай екеуі бірдей хандық билік жүргізген» [8], - деп жазды. Ш.Уәлиханов та осы пікірді қолдайды.

1738-1741 ж. Абылай бастаған қазақ қолы жоңғарларға бірнеше мәрте соққы берді. XVIII ғасырдың 40 жж. Абылай Жоңғарияға қарсы өзінің саяси ойынын бастайды. Сол уақытта хан ордасында қашқын башқұрт Қарасақал болған еді. Абылайдың бастамасымен Қарасақал өзін Қалдан Цэреннің інісі, халық арасында үлкен беделі болған Шоно батыр ретінде жариялап, таққа үмітті екендігін білдіреді. Абылайдың Қарасақал сынды авантюристерге ерекше мән беріп, ел мүддесіне жақсы пайдаланғандығын білеміз. Мысалы, ресей империясына қарсы соғыс ашып, өзін III Петрмін деп таныстырған – Емелян Пугачевті де Абылайдың қолдағандығы тарихтан белгілі.

Бірақ, Қарасақалмен байланысты авантюра жүзеге аспады және Қалдан Цэрен қайта тірілген өз бауырының артында кім тұрғандығын біліп қояды. Абылайдан Қарасақалды сұратып, ізінше жоңғарлардың қазақтарға шабуылы басталады. 1741 ж. ақпан-мамыр айлары аралығында Абылай жоңғарларға тұтқынға түседі. Абылайдың жау қолына түсуі қазақ қоғамында абыржушылық туғызып, Абылайды босатып алу үлкен саяси мәселеге айналады.Тарихи мәліметтерде қазақ билеушілерінің атынан Төле би мен Әбілқайыр хан Орынбор әкімшілігінен Абылайды тұтқыннан босатып алуда ара түсуге өтініш жасайды. Бұл деректің шындық екенін осы кезеңде Орынбор губернаторы Иван Неплюев пен Әбілқайырдың өзара жазысқан хаттары да дәлелдей түседі. 1743 ж. 5 қыркүйекте Абылайды тұтқыннан шығарып алады. Бұл жөнінде Неплюевтің сыртқы істер коллегиясына жазған хатында қазақтар мен қалмақтар бітімге келіп, бірігіп кете ме деген қауіп те білдірген. Ұзақ уақыт қоңтайшының ордасында болған Абылай жоңғар билігінің ішкі иерархиясымен танысып, жоңғар тілін жете меңгереді. Мұндай білігі ханның Жоңғарияға қарсы болашақ саясатында көп пайдасын тигізді. 1745 жылы Қалдан Цэрен қайтыс болады. 1750 жылы билікке Лама Доржының келуі мемлекет ішіндегі билікке таласты күшейтті. Бұл таластарда жеңіліс тапқан Даваци ноян туыстары Әмірсана және Байнджурмен бірге 1751 жылы күзде қазақтарға қашып келеді, оларды абақ керейлердің басшысы Қожаберген батыр күтіп алады. Абылай тұтқындағы уақытында Әмірсанамен анда (қандық негіздегі достық) болып, жоңғардың биліктегі чорос тайпасының қызын әйелдікке алған еді. Сондықтан, қайын жұртындағы саяи ахуалды өз елінің мүддесіне шебер пайдаланады. Ал Жоңғария билеушісі қашқындарды кері қайтаруын талап етеді. 1752 жылы жазда Ұлы және Орта Жүз рубасылары мен батырлары кеңес құрып, Абылайдың қолдауымен, саяси қашқындарды кері еліне қайтармауға шешім қабылдайды.

Ханның әрі Төле бидің ойы дұрыс болғандығын уақыттыі өзі көрсетті. 1753 жылдың жазында жоңғарлар қазақ даласына шабуыл жасағанда, Абылай Давациді бас етіп, жанына өз қарамағындағы барлық жоңғарларды және іріктелген  қазақ жауынгерлерін Қожаберген батырға басқартып тосыннан Жоңғарияға аттандырады. Нәтижесінде, Лама Доржы өлтіріліп, мемлекеттік төңкеріс жүзеге асады. Жаңа қоңтайшы Абылай қолдаған Даваци болды. Жаңа қоңтайшы бірден Абылайға өз алғысы мен достық ұсынған елшілікті жібереді. Бұл саяси қадам, Абылайдың даңқын асыра түсті. Бірақ, Даваци билігі ұзаққа созылған жоқ. Оған қарсы қазақтардың бір бөлігінің қолдауын алған Әмірсана қарсы шығады. Жоңғарлардағы саяси бытыраңқылықты Цин империясы шебер пайдалана бастады. Билікке талас барысында Даваци әлсіреп, қазақтардың қолдауымен Әмірсана жеңіске жете бастайды. Қытай деректерінде: «Егер тез шешім қабылдап, қозғалмасақ, қазақтар жағдайды өз пайдасына шешеді» делінген ақпараттар кездеседі.

Қытайлардың жоңғар жеріне басып кіруіне Әмірсананың қытай билігінен көмек сұрауы формалді себеп болды. Осылайша, өзінің саяси тұрғыдан үлкен қателік жасағанын, Даваци қолын оңай жеңген Әмірсана уақыт өте түсінді.  Бірақ, уақыт кеш еді. Цин империясы өзіне көп жылдар бойы қауіп төндірген жауынгер халықтан біржола құтылуды мақсат етті. Әмірсана халықты қытайларға қарсы көтеріп, Абылайдан көмек сұрайды. Ал Абылайдың пікірінше, геосаяси тұрғыда Жоңғария қазаққа сол тұста керек еді. Себебі, Цин империясымен арада буферлік мемлекет рөлінде болатын. Сондықтан, Абылай Әмірсананы қолдап, көмекке 8 мыңдай қазақ қолын жібереді. Бұл қытай тарапының абыржушылығын тудырып, Абылайға бүлікшілерді қолдауын тоқтатуын талап еткен бірнеше елшіліктер жіберіледі. Қытайларға өзінің  дұрыс ұстанымда екендігін жеткізгенімен, Абылай жоңғарларға көмегін тоқтатқан жоқ.

Бірақ, әскери қуаты басым қытайлар қолымен «жоңғар қырғыны» жүзеге асырылғандығы мәлім. Әмірсана бой сауғалап, қытайлар 1756  жылдың көктемінде Абылайға Әмірсананы өздеріне қайтару жазылған грамотаны жолдап, қайтармаған жағдайда  үлкен зияны болатындығынан хабардар етті.  

Дей тұрғанмен, сөзіне берік Абылай Әмірсананы қытайларға бермеді, сол жылдың жазында император Цянлунь (Хунли) қазақ жеріне генералдар Хадаха және Дардананың басшылығымен екі қытай іскерін жіберді. Шаған, Оба мен Қарқаралы шайқастары қазақтар үшін сәтсіз болғанымен жер жағдайын шебер пайдаланғандықтан қазақ әскері жау қоршауынан оңай шығып кетіп отырды. Абылай Баянауылда әскер жинап, күзде кезекті қазақ –қытай шайқасы болды. Аталған шайқас Баянауылдан батыстағы Шідерті өзенінің жоғары ағысында болып, қазақ қолын Бөгенбай батыр басқарды. Бір қызығы, Хадаханың жетістікке жеткені туралы ресми рапортының шынайылығы күмән туғызады. Оған қарсы дәйек, қытайлар үлкен шығындарға ұшыраған, сондықтан да, аталған жерді жергілікті қазақтар  әлі күнге дейін «шүршіт қырылған» деп атайды. Қазан айында Бөгенбай батыр бастаған қазақ қолы Нияз тауы аумағында қытайлармен кезекті рет соғысып, оларды үлкен шығынға ұшыратады. Осылайша, қытайлардың суық түскенге дейінгі екі әскерді қосу жоспарын орындатпай тастайды. Соңынан екі әскербасының жоспарлары жүзеге асып, әскерлер біріккенімен, қытай жауынгерлерінің жағдайы өте ауыр болды. Оның дәлелі императорға «Жылқысыз қалдық. Суық қыс келді. Малымыз да азық-түлік те жоқ. Бұл жерде қыстау мүмкін емес» деген мәтіндегі хаттар жиі жазылған. Нәтижесінде, қытай әскерлері қазақ даласын тастап шықты. Селенга комендатының Сібір губернаторына 1757 жылы 17 қарашада жазған хатында күзгі жорық барысындағы 20 мың әскерден өз шекарасына 1600 адам оралды деп жазады [9].

Абылай Әмірсана арқылы жоңғар мемлекетін қайта құруға әрекет жасағанымен, ол нәтижесіз болды. Өз хандығы маңайындағы геосаяси ахуалдың ушыққандығын аңғарған Абылай 1757 жылдың қыркүйегінде Бейжіңге Ханжігер мен Өміртайдың басшылығындағы елшілікті жібереді. Аудиенция барысында қытайларға қарсы қазақ әскерінің қимылдары сөз болып, елшілер Тарбағатайдың байырғы қазақ жері екендігін мәлімдейді. Нәтижесінде, Қытаймен арадағы жағдай тұрақтанды. Бірақ, Абылай Қытай қаупінен сескеніп, Жоңғария қоластында болған, мемлекеттің жойылуымен бос қалған қазақ жерлері Ертіс, Іле, Тарбағатай аумақтарына қазақтарды шұғыл қоныстандыра бастады. Ел қонған соң, қытай тарапы 1757 жылы Тарбағатайдың,   1759 жылы жоғарғы Ертістің, ал 1760 жылы жоғарғы Іленің қазақ жерлері екендігін мойындады. Аумақтар қазақ иелігінде қалды. Осылайша Абылай өз дегеніне жетті.

Абылай тұсындағы қазақ халқының бірлігіне келер болсақ. Хан билігі Орта жүз бен Ұлы жүздге және Кіші жүздің бір бөлігіне таралды. Сыр бойын билеген Ералы сұлтан Абылай пікірімен санасатын, Арал аймағын билеген Досалы сұлтан Нұралы ханнан тәуелсіз болды. Ресми түрде Ресей қарамағында болғанымен Нұралы да өз саясатын Абылаймен санаса жүргізетін. Төле би билігіндегі Ұлы Жүз Абылайдың билігін мойындайтын. Ресми Ұлы хан Әбілмәмбет болғанымен, оның көзі тірісінде шынайы билік Абылайдың қолында болды. Бұл XVIII ғ. 50 -60 жж. еді.

Жоңғарлардың Жетісудан кетуі қырғыздармен арадағы қарым –қатынасты қиындатты. Алатаудың солтүстігіндегі жайылымдарға таласқан Ұлы Жүз бен қырғыздардың қақтығысы 60 -70 жылдары ашық соғыстарға ұласты. XVIII  ғ. 70 жылдарының соңында қырғыздар қазақ руларының жайылымдарына басып кіргесін, 1779 жылы Абылай қырғызды шауып, оларды талқандай жеңіп, басшысы Садырбаланы тұтқынға алады .  Қырғыздар қазақ жерлерін тастап, бітімге келеді. 1765 — 67 жж. Абылайдың қазіргі Оңтүстік Қазақстан аумағына қауіп төндірген Қоқан билеушісі Ерденбекпен соғысының нәтижесінде Түркістан, Сайрам, Шымкент, Созақ қалалары босатылады, ал Ташкент болса 1781 жылы қазақ билігіне көшіріліп, алым–салық төлеп тұруға міндеттенді [5, 72 б.].

Тарихтан, қазақ халқының жоңғар шапқыншылығына қарсы екі жүз жылға созылған азаттық күресінің соңы «Шаңды жорық» деген атпен белгілі науқанның болғандығын  білеміз. 1771 ж. бір халық ретінде қаралатын, қазақтарға қарсы соғыста одақтас болған Еділ қалмақтарының шамамен 170 — 180 мың адамдық көші (40 мыңдай әскері болған) босап қалған атақонысы Жоңғарияға оралу мақсатында қазақ жері арқылы үдере көшті. Кіші жүздің ханы Нұралы асығыс әскер жиып, Жем бойында қалмақтарға алғашқы соққы береді. Қазақ жері арқылы өткен еділ қалмақтарын қазақ жасақтары жаппай қырғынға ұшыратып, Жоңғарияға аз ғана бөлігі жетеді. Нәтижесінде, аз санды қалмақтар жаңа хандықты құра алмайды.

Сол жылы (1771ж.)  Әбілмәмбет хан қайтыс болып, Түркістанда үш жүздің өкілдері ақ киізге көтеріп, Абылайды хан етіп сайлайды. Абылай хан қазақ даласындағы бір орталықтанған билікті күшейту мақсатында Орта және Ұлы жүз аумақтарында өз балаларын билікке отырғызады. 1774 жылы Әділ Ұлы Жүзге сұлтандыққа сайланып, оған Таласта қалашық салынып, өңірге  егіншілікті дамыту мақсатында қарақалпақтар қоныстандырылады. Ал Жетісуді Сүйік сұлтан билесе, Орталық Қазақстанда Қасым сұлтан билікке келеді

        Атап өтетін жайт, Абылайдың Қытай мен Ресейге қатысты сыртқы саясатының өзге көрші мемлекеттерге саясатынан өзгеше болғандығы белгілі. Хан әскери әлеуеті үлкен, отты қаруға иелік етуші екі алпауытқа  қатысты ептілік, бітімгершілік саясат ұстанған болса, өзге көршілерге қарсы жиі күш қолданып отырған. Абылайдың Цин және Ресей империяларына да бірдей өз бодандығын білдіргендігі белгілі, бірақ, іс жүзінде Абылай екі мемлекеттен де тәуелсіз болды. Оған Қытайға қарсы жүргізген әскери қимылдары мен жоңғардан босаған қазақ жерлерін қайтаруы мысал бола алады. 

Ресей тарапы 1777 жылы оны біржола өз жағына тарту мақсатында, ханның жазбаша өтініші бойынша оны Үш жүздің ханы ретінде мойындауға әзір екендіктерін жеткізеді. Мұның өз беделін өсіретіндігін түсінген Абылай 1778 жылы Петербургке өз ұлы Тоғым бастаған елшілікті жібереді. Бірақ, 1778 жылы Екатерина ІІ оны тек Орта Жүздің ханы ретінде мойындайды. Бұған ренжіген Абылай Орынборға, Троицкі мен Петропавлға ант берге барған жоқ, және хан өзінің бұл  қадамына қатысты: «халқым мені сайлау арқылы үш жүздің ханы ретінде бұрын ақ мойындаған. Басқалардың мойындауының маған қажеті жоқ!» делінген жауап қатқан.

Билігінің соңғы жылдары Абылай елдің бірлігі мен аумағын сақтауға ұмтылып, Ресей тарапымен байланысын мүлде  тоқтатады. Өмірінің соңғы  жылы хан сырқаттанып, 1781 жылы Ташкенттен қайтып келе жатқанда Арыс өзенінің бойында қайтыс болып, Түркістандағы Қожа Ахмет Яссауи кесенесіне аруланып жерленеді.

1781 жылы Қызылжар өңірі Қараой деген жерде Абылай ханның аруағына бағышталған ас халықаралық деңгейге өткізілді. Оған орыс, қытай елдерінен өзге қырғыз, қалмақ, қарақалпақ сияқты көрші жұрттардың да игі жақсылары қатысты. Ас беру барысында Абылайдың ұлы Уәли ақ киізге көтеріліп хан сайланады. Бірақ, өкінішке орай Абылай мұрагерлері әке арманын орындай алмады, қазақтан бірлік кетіп, елді Ресей империясы отарлай бастады. ХІХ ғасырдың ортасынан ауа қазақ жері біржола Ресей империясының отарына айналды.

Ұлы хан дүниеден өтер тұста оның өмірлік адал досы, ақылшысы болған Бұхар жырау ханнан: Сенің бұл өмірде орындалмаған арманың бар ма? деп сұрағанда, Абылай:

• Көп қан төгілді. Бірақ, оны мен төкпесем, менің қанымды жауларым төгер еді...;
• Мен халқымды жер анаға үйрете алмадым, қалалар сала алмадық...;
• Халқымды түгелдей біріктіре алмадым, жікшілдер мен басқаша ойлайтындардың саны көп! деп жауап берген екен.

Шүкір, елі үшін аянбай қанын да терін де төккен ұлы ханымыз -  Абылай арманда кеткенімен, бүгінде, алаш жұрты оның армандарына қол жеткізді. Бүгінгі Қазақстан, Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың басшылығымен сүттей ұйыған бірлігі бар, барлық көршілерімен шекарасы шегенделген, дамудың даңғыл жолына, кемел болашаққа аяқ басқан іргелі мемлекет.

Ал Абылай тұлпарының тұяғы тиген Қараөткелдің қасиетті даласында елордамыз, бейбіт күннің символындай болған ару қаламыз – Астана бой көтеруде. 

Пайдаланылған әдебиеттер мен дерек көздерінің тізімі:

1. Жылдар, ойлар : естеліктер мен толғаныстар / Ә. Тәжібаев. - Алматы : Жазушы, 1976. - 472 бет.
2. Әбілғазы Бахадүр. История монгол и татар, Казань. 1825 ж., 178 -179 бб.
3. http://apgazeta.kz/2013/08/17/abylaj-mify-i-realnost/
4. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998, VII том. – 174 б.
5. Қазақстан тарихы: Лекциялар курсы. /Қ.С. Қаражан, Ж.Ә. Әбсеметова, Ф.А.Қозыбақова, Т.Қ.Мекебаев, С.С.Саржанова, С.Смағұлов, Ш.Б.Тілеубаев; Редакциясын басқарған Қ.С. Қаражан. – Алматы: Қазақ университеті, 2008. – 216 б.
6. http://apgazeta.kz/2013/10/05/abylaj-2/
7. «Басбатыр және Атамекен». Әділет ұлттық апталық газеті. 2015 жыл 17 сәуір.

8.  Левшин А.И. Описание киргиз-казачьих, или киргиз-кайсацких, орд и степей. Под общей редакцией академика М.К. Козыбаева.  Алматы, "Санат", 1996.— 656 стр. 

9. Абылай. Акмолинская правда. 11 декабрь 2013 г.

« № 6 жалпы білім беретін мектеп жанындағы интернатпен»КММ

ДАРЫНДЫ ОҚУШЫЛАРМЕН ЖҰМЫС

Тоқанова Г.М.
тарих пәнінің мұғалімі

Құрылымы:

Мұғалім туралы мәлімет __________________________________________1

І бөлім. Дарынды оқушылардың қабілеттерін дамыту бағытында
істелетін жұмыстарының мақсаттары мен міндеттері__________________2-4

ІІ бөлім. Дарынды оқушылармен жұмыс істеу жүйесінің моделі_________4
ІІІ бөлім. Дарынды оқушылардың банкі_____________________________5

ІV бөлім. Бағыттары бойынша жұмыс жоспары_______________________6-7

V бөлім. Жоспар бойынша тапсырмалар түрлері______________________8-9

VІ бөлім. Оқушылардың шығармашылық жұмыстары_________________10

VІІ бөлім. Дарындылық туралы ой-пікірлер_________________________11-18

VIII бөлім. Жетістіктер__________________________________________19-20




Мұғалім туралы мәлімет


Тегі, аты, әкесінің аты Тоқанова Гүлсовет Масанқызы
Туған күні, жылы 25.021963 ж.
Қызметі Тарих пәнінің мұғалімі
Білімі Жоғары
Қандай оқу орының бітірген, жылы Алматы Қыздар педагогика институты, 1989 жыл
Мамандығы Тарих және қоғамтану пәнінің мұғалімі
Санаты жоғары
Педагогикалық өтілі 31 жыл
Осы мектептегі өтілі 17 жыл
Осы мектепте нешінші жылдан бастап жұмыс істейді 1997 жылдан
Неше жыл ҰБТ-ға қатысқан 2004 – 2014 ж
Әдістемелік тақырыбы Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс - тәсілдердің мұғалімдер тәжірибесіне ықпалы
Қай жылдан бастап осы тақырыппен жұмыс істейді 2014 ж
Қолданатын инновациялық технологиялар түрлері Модулдік




І бөлім.
Дарынды оқушылардың қабілеттерін дамыту бағытында істелетін жұмыстарының мақсаттары мен міндеттері (негіздеме).

Қазақстан Республикасының “Білім туралы” заңының 5-тарауындағы 41-баптың 1-бөліміндегі “педагог қызметкерлер өз біліктілігін артыруға міндетті” деп көрсетілуі, “Қазақстан-2030” стратегиялық бағдарламасында елбасының “біз балаларымызғаөзіміздің жақын және алыс көршілерімізбен достық қарым-қатынасымызды мұра етіп қалдыруымыз керек” деген сөзі бүкіл ағартушы қауым алдында “Оқу тәрбие үрдісіне жаңа педагогикалық технологияларды енгізу арқылы оқушылардың білім сапасын арттыру, шығармашылық қабілетін дамыту” өзекті мәселелер енгізіп отырғаны белгілі. Осы мақсатты жүзеге асыруда мектеп басшысы, ұжымдағы мұғалімдердің кәсіби шеберлігі мен шығармашылық ізденісін дамытуға аса мән беру қажет.
Мектеп –еліміздің халыққа білім беру жүйесінің – күрделі тармағы. Сондықтан мектебіміздің мақсаты: жеке тұлғаны жан-жақты дамытудың алғы шарты ретінде оқушыларды сараптап оқыту арқылы шығармашылық қабілетін дамыту.
Міндеттері ретінде:
• Оқу –тәрбие үрдісіне диаагностикалық талдау жасау
• Оқушының жеке тұлғасының мониторингісін құру
• Оқу –тәрбие үрдісін ізгілендіруді жүзеге асыру
Мектептің алдына қойған мақсаттарын шешуге пән мұғалімдерінің сапалық құрылымы мен әлеуметтік жағдайларын білу мен зерттеуді және қолдауды алдымыздағы бірінші кезекті мәселе етіп қойдық.

Алынған мәліметтер бойынша туындаған проблемалар:
• Мұғалімдердің жоғары білім алуына және ғылыми ізденіспен шұғылдануына жағдай жасау;
• Білім, біліктілігін арттыру;
• еңбектерін әділ бағалай отырып, құрметтеу;
• мұғалімнің әлеуметтік жағдайына көңіл бөлу, көмек көрсету;

Еліміздің жарқын болашағы, өзіміз қызмет істеп жүрген мектеп болашағы біздің ұстаздардың ізденісіне, балаларға деген сүйіспеншілігіне, кәсіптік деңгейіне байланысты екенін жақсы түсінеміз. Шындығында мұғалімнің алдында оқушыларға білім мен тәрбие беруде үлкен жауапкершілік тұр.
Әрбір оқушыны оқытып, тәрбиелеуге байланысты мәселелерді өздігімен және шығармашылық ынтамен шешуге қабілетті жаңашыл мұғалім керек.
Оқушының білім сапасын көтеру негізгі мақсат. Біз соңғы нәтиже сипатын, мектеп түлегінің білімділігі үлгісі арқылы құрдық.
Біздің оқушыға қойған талабымыз:
• қоршаған ортаны сезе білу, құбылыс себептерін іздене білу;
• ақыл парасатты игеріп, ойлау, сезім қабілеттерін арттыру;
• алдына мақсат қоя білу және жетуге ұмтылу;
• өзін - өзі талдауды, өзін - өзі бағалай білуді меңгеру;
• басқа адамдармен қарым-қатынас жасай білу, осы заманға сай технологияларды пайдалана білу (интернет, электронды пошта);
• қоршаған ортада өз орныңды , жеке рөліңді анықтай білу;
Сондықтан, мектеп мұғалімінің сапасын соңғы нәтижеге бағыттау керек. Көздеген мақсатымыздың нәтижесін көреміз, мұғалімнің кәсіби шеберлегін дамытуға қажетті жағдай жасау арқылы білімнің жаңа парадигміне өту тәртібі бойынша ғылыми-әдістемелік жұмысын ұйымдастыру.
Мектеп мұғалімдері шығармашылық жұмыспен айналысуға даяр болуы керек, нәтижеге жетуге ұмтылу қажет.
Ел президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына арналған Жолдауында “Біздің болашақтағы жоғары технологиялық және ғылыми қамтымды өндірістері үшін кадрлар қорын жасақтауымыз қажет” деген сөздері бар. Демек, оқушылардың ғылыми зерттеу жұмыстарына қызығуын қалыптастыру, шығармашылық қабілетін дамыту, қазіргі техниканы тиімді пайдалану мәдениетіне тәрбиелеу – мектептің басты бағыттарының бірі. Бұл салада атқарылатын жұмыстар жетерлік.
“Баланың шығармашылық қабілетін ашу, оны алға қарай дамыту үшін ең бастысы жағдайлар жасау қажет”.
Оқушының дарындылығының дамуы, қабілетінің ашылуы көбінесе мұғалімнің кәсіби біліктілігне, және оның тұлғалық қасиетіне байланысты екені айдан анық.
Көбінесе “дарынды оқушы – бұл жақсы оқитын оқушы” деген пікір қалыптасқан. Белгілі ағылшын психологі П.Торранстың зерттеулері бұл пікірдің мұғалімдер арасында жиі кездесетінін анықтады. Оларға оқуда қиыншылық туғызбайтын, тәртіпті, ұйымшыл, білімді, тұрақты, ұғымтал, өз ойын нақты және түсінікті жеткізе алатын оқушылар көбірек ұнайды. Ал қисынсыз сұрақ қоятын, өз жұмысымен ғана айналысатын, тәуелсіз, көбіне түсініспеушілік туғызатын, қияли, әр нәрсеге көзқарасы бөлек оқушылар ұнамайды. П.Торранстың зерттеулері нақ осы қасиеттер оқушының шығармашылық дарындылығын көрсететін және оның нашар оқитын оқушылардың арасында да аз емес екендігін айқындаған. Сондықтан мұғалімдер осы зерттеулердің нәтижесін есте ұстағаны жөн.
Дарынды оқушымен жұмыстың негізгі мақсаты- олардың шығармашылық жұмыста өзінің қабілетін іске асыруға дайындығын қалыптастыру. Ал мақсатқа жету оқу бағдарламасын тереңдетіп оқыту және оқушының танымдық белсенділігін дамыту арқылы жүзеге асады.
Дарынды оқушымен жұмыс жүйесіндегі мұғалім маңызды орын алады. Оқушының болашақтағы мамандығына байланысты, яғни кәсіби тағдыры тек қана жақсы мұғалімге байланысты.
Бұл контексте болашақ мұғалімді жаңашыл педагогтердің инновациялық тәжірибесін шығармашылық ынтамен меңгеру және пайдалану арқылы даярлаудың келешегі зор деп ойлаймыз.
Жаңашыл педагогтер оқушының жеке тұлғалық абройын барынша құрметеуге, оның шығармашылық қабілеттері мен бейімділіктерін, өздігімен ойлау қабілетін дамытуға, жағымды эмоциональдық педагогикалық үрдісті қалыптастырып, одан педагогикалық зорлықтың барлық түрін аластатуға бағытталған ізгіліктік стратегиясымен сипатталады.
Олардың тәжірибесі мына ережелерге негізделеді:
• оқытуды мұғалім мен оқушының өзара шығармашылық қарым-қатынасы ретінде қабылдау.
• Күрделі мақсат идеясы (оқушының алдына барынша күрделі мақсат қойылып, оны орындай алатындығына сенімін нығайту);
• Өзіндік талдау (оқушылардың жұмыс нәтижелерін жеке және ұжымдық талдау);
• Ерікті таңдау (мұғалімнің оқу материалының жақсы меңгерілуі мақсатында сабақ уақытын өз бетінше пайдалануы);
• Оқушылардың өзін- өзі шығармашылық басқаруы;
• Тәрбиеге жеке тұлға тұрғысынан қарау;
• Ата- аналармен ынтымақтастық құру;
Сонымен, жаңашыл педагогтердің инновациялық тәжірибесі тұлғаны дамытуда ізгілік және шығармашылық көзқарасқа негізделген әдістер мен жүйесін құрайды.
Мұғалімнің біліміне қойылатын талаптар:
• өзінің сабақ беретін пәнін мемлекеттік стандарт деңгейінен жоғары деңгейде білу;
• оқушы дарындылығының моделін білу;
• қазіргі заманға сай оқытудың жаңа технологияларын білу;
• дарынды оқушыны оқыту, тәрбиелеу үрдісінде үлгірімге ғана көңіл бөлмей оның басқа да көрсеткіштерімен байланысына да көңіл бөлу;
• дарынды оқушылардың ерекшелігін ескере отырып, оларға шығармашылықпен жұмыс жасайтын тапсырмалар дайындай білуі.
Мұғалімнің іскерлігіне қойлатын талаптар:
• дарынды оқушыны анықтау әдістерімен жұмыс жасай алуы;
• дарынды оқушыларды (жекелей және топпен)оқытуға арналған бағдарлама құрастырып, сонымен тұрақты жұмыс істей білуі;
• оқушы дарындылығын дамытуға қажетті зерттеу жұмыстарын жүргізе алуы;
• дарынды оқушыны оқытудың нәтижесін нақты бағалай білуі;
• дарынды оқушының ғылыми –ізденіс жұмыстарымен айналысуына жетекшілік етуі;
• дарынды оқушыны олимпиадалар мен сайыстарға дайындауда жетістікке жете алатындай деңгейде жұмыс жасауы.
Сондай-ақ дарынды оқушылармен нәтижелі жұмыс жасайтын мұғалімнің кәсіби “бейнесі” мынадай қасиеттерден тұрады: жоғары кәсіби біліктілік, даралық қасиет, білімпаздық, ойлап табуға және ғылыми зертеу жұмысына қабілеттілік, кәсіби қызметін өздігінен жетілдіруге ұмтылушылық. Дарынды оқушымен жұмыс мұғалімнің өзіне, қызметіне және кәсіби біліктілігіне жаңа, жоғары талаптар қояды. Тіпті оның кәсіби жетілуіне өзгеше емтихан болып табылады.
Ұлы ойшыл Плутарх кезінде былай депті: “…Көптеген табиғи талант дарынсыз ұстаздардың кесірінен жойылып кетеді. Олар дарынның табиғи құбылысына терең бойлай алмай, тұпарды есекке айналдырып құртып тынады”. Міне, ұстаз осындай келеңсіздікке жол бермеуі керек.
Оқушылардың шығармашылық қабілетін арттырып, ынталандыру үшін сабақтарды мынадай жолдармен өткізуге болады:
1. Сабақта кең көлемде көрнекі құралдарды пайдалану;
2. Сабақты түрлендіріп өткізу;
3. Сабақта оқушылар өздері жасаған суреттер, схемаларды пайдалану;
4. Техникалық құралдарды тиімді қолдану;
5. Сабаққа қатысты бейнетаспаларды, фильмдерді көрсету.
Қорыта келгенде, О.Бальзактың “ұдай еңбек ету- өнердің де, өмірдің де заңы” дегеніндей, оқушылардың шығармашылық қабілеті мен белсенділігін артыруда мұғалімге үнемі ізденуге, тұрақты еңбек етуді міндеттейді.
Әрине, артқарылған істер аз емес. Дегенмен, әлі де болса бізді ойландыратын, толғандыратын істер жетерлік. Атап айтқанда, олар – білім сапасын арттыру, оқушылардың біліміне, ойлау қабілетіне сай деңгейлеп оқыту, ғылыми-ізденіс қабілеттерін қалыптастыру, т.с.с. Өйткені, ХХІ ғасыр- білімділер ғасыры. Ендеше бізге ой өрісі жоғары дамыған, зерделі, жан-жақты парасатты ұрпақ керек екенін бір сәтте естен шығармағанымыз жөн.
Мақсаты : Қоғамдық омірге бейімделген интеллектуалды жеке тұлғаны қалыптастыру
Еліміздің ғылыми дәрежесін жоғары деңгейге көтеретін ұрпақ тәрбиелеу

Міндеті : Оқыту үрдісін жеке тұлғаның өзіндік дамуына ықпал етуші тәрбие мен білім беруді ұштастыру

ІІ бөлім. Дарынды оқушылармен жұмыс істеу жүйесінің моделі.
Жұмыстың бағыттары:
• Диагностика – оқушыны тұлға ретінде байқау.
• Қабілеті жоғары және дарынды оқушылармен физика сабағында жұмыс істеу;
• Сабақтан және сыныптан тыс жұмыстары.
Жұмыстың әдістері:
• Анкета, сұрақтар қою;
• Әңгімелесу;
• Тестілеу;
• Әдебиеттерді қарастыру;
• Шығармашылық жұмыстар;
• Жобалау әдісі;
• Алдын-алу әдісі;
• Мәселе шешу әдісі;
• синквейн.
Жұмыс түрлері:
• сабақ жүзіндеқиындығы жоғары тапсырмаларды пайдалану;
• факультатив;
• үйірме жұмысы;
• уақытша топтарды жасау;
• өз-өзіннің білімін көтеру;
• пән апталықтарын өткізу;
• ғылыми-практикалық конференциялар;
• олимпиадалар;
• интеллектуалдық марафон.
Бағдарламаның мазмұны
1. Оқушыларға диагностика өткізу – жалпы дарындылығын бағалау, жұмыс бағыттарына бөлу (ІІІ бөлім)
2. Бағыттары бойынша жұмыс жоспарын жасау (IV бөлім)
3. География сабағында дарынды оқушылармен жұмыс – қиындығы жоғары тапсырмалардың кең спектрі жасалған, балалармен жұмыс істеген таңдау жасауға мүмкіндік береді. (V бөлім)
4. Оқушылардың шығармашылық жұмысы – ізденіс, зерттеу нәтижесінде жасалған жұмыстары. (VІ бөлім)
Жұмыстың негізгі принципі – «байыту» принципі
Программаның ресуртық қамтамасыз ету:
• Оқу кабинеті;
• Кітапхана фонды – география мәселелері бойынша әдебиеттердің бар болуы.
Басқару, байланыс:
Басқару - директор, директордың ғылыми-әдістемелік жұмысы жөніндегі орынбасары, математика мұғалімі.
Басқа ұйымдармен байланыс:
• ҚМПИ, Жаратылыстану – математика факультеті
Тиімділігінің белгілері:
1. Пәнге деген қызығушылығының жоғары деңгейі.
2. Пән бойынша үлгірмейтін оқушылардың жоқ болуы.


ІІІ бөлім. Дарынды оқушылардың банкі.

ДАРЫНДЫ ОҚУШЫЛАР ТІЗІМІ
8 сынып
№ Оқушының аты-жөні:
Олимпиада Мектепшілік Қалалық
ұпай орны ұпай орны
1 Бизақов Ермахан + 100 І
2 Зейнова Әдемі
3 Ахметбеков Сағымбек
4 Кеңесханова Әйгерім

8 сынып
№ Оқушының аты-жөні:
Аймақтық
Олимпиада
«Елім - ай» Облыстық
"Тұлпар" Республикалық
Қашықтық олимпиада Қалалық
Сертификат ұпай орны
1 Амангельдинов Нұрсұлтан
2 Бизақов Ермұхан 3 +
3 Сәлиев Дәурен 3 +
4 Зейінова Әдемі 3 3 +
5 Алпысбаева Венера 3

10 сынып
№ Оқушының аты-жөні:
Республикалық
Қашықтық олимпиада
Сертификат Мектепшілік Қалалық
ұпай орны ұпай орны
1 Тұрсынова Лиза +
2 Тегінбаева Аружан +
3 Төлегенова Назерке "Үздік нәтиже"

10- 11 сынып
№ Оқушының аты-жөні:
Аймақтық
Олимпиада
«Елім - ай» Мектепшілік Аудандық
ұпай орны ұпай орны
1 Өскенбаева Жансая
2 86 1 24 2
2 Джаспаев Ербол 100 1



8 сынып
№ Оқушының аты-жөні:
Бағыт
Олимпиада ОҒҚ Сайыстар
мектепшілік Аудандық
1 Ахметбеков Сағымбек 1 орын "Менің көшемнің тарихы"
2 Зейнова Әдемі "Алаш оқулары "
ІV бөлім. Бағыттары бойынша жұмыс жоспары.
8-11 сынып оқушыларымен жеке жұмыс
ЖОСПАРЫ
Ай Апта Бағыт
Олимпиада ОҒҚ Сайыстар
Қыркүйек 1-2 Дарынды оқушыларды байқап, жұмыстың бағытын анықтау
3-4 Оқушылардың тарих пәніне деген қызығушылығын анықтау Оқушылардың ғылымға деген қабілетін анықтау Республикалық қашықтық олимпиада
Қазан 1-2 Олимпиадаға қойылатын талаптармен таныстыру Ғылыми жобаға қойылатын талаптармен таныстыру
3-4 Тарихи тапсырмаларды жазбаша түрде орындау Ғылыми жоба туралы жалпы мәлімет
Қараша 1-2 Кітапханаға барып қосымша тарихтан мәліметтер жинау Ғылыми жоба түрлері Мектепішілік олимпиада
3-4 Мектепшілік олимпиадаларға қатысу Жоба мәтіннің құрылымы
Желтоқсан 1-2 Аудандық олимпиадаларға қатысу Ғылыми жұмыстарының тақырыптарын таңдау Аудандық олимпиада
3-4 Тарихи тапсырмаларды жазбаша түрде орындау Тақырыбына сай ғылыми жұмыстың жоспарын құру
Қаңтар 1-2 Кітапханаға барып қосымша тарихтан мәліметтер жинау Әдебиеттермен жұмыс
3-4 Тесттер Деректерді жинау, тәжірибе жоспарын құрастыру
Ақпан 1-2 Хрестоматиялармен жұмыс Тәжірибе жасау, зерттеу ұйымдастыру «Тарих ата » интеллектуалдық сайысы
3-4 Тарихи тапсырмаларды жазбаша түрде орындау Зерттеу жасау
Наурыз 1-2 Тесттер Ғылыми жұмысын жазу
3-4 Қосымша әдебиеттермен жұмыс Зерттеу нәтижелерін анықтау
Сәуір 1-2 Тесттер Аудандық ғылыми жоба сайысына сұраныс Құқық пәнінен қашықтық олимпиада
3-4 Тесттер Аудандық ғылыми жоба сайысына қатысу
Мамыр 1-2
3-4 Тесттер Нәтижесін күту



V бөлім. Жоспар бойынша тапсырмалар түрлері.
Мазмұны Берілетін тапсырмалар сағат
Логикалық ойлау қабілетін дамыту
1 Тесттермен жұмыс Интеллектуалдық сайыстардың тестерін шешу 2
2 Сөзжұмбақтар жасаттыру 1.Қазақтың ұлттық киімдері –сөзжұмбақ
2.Аягөз өңірінің би-шешендері, батырлары–сөзжұмбақ 2
3 Белгілі бір саяси лидерлерге мінездеме беру Тұғыры биік тұлғалар тақырыбында –хандар, би-шешендер, батырлар, ақын-жазушылар, қоғам қайраткерлеріне мінездеме, қызметіне баға беру 2
4 Тақырыптарға қорытынды жасатқызу Оқулық бойынша тарауларға қорытынды.Термин, тарихи оғиғалар, атаулы даталармен жұмыс 2
5 Ғылыми зерттеушілік жұмыстар жүргізу 1.Қасқа керей Демесін болыс
2.Таңдау тақырыптары бойынша 2
Шешендік өнерге баулу
1 Көпшілік алдында сөйлеуге даярлау «Дебат» пікір сайысы қалай пайда болды 1
2 Жарыссөз ережелерін меңгерту «Дебат» пікір сайысы ережелерін үйрену 1
3 Батырлар, лиро-эпостық жырлар, термелерден үзінді жаттау 1.Жергілікті ақындар өлеңдеріндегі өсиеттер
2.Қозы-Көрпеш-Баян сұлу жырынан үзінді 2
4 Мектепішілік кештер, КВН, т.б. қатыстыру Кештерге, сайыстар қатысу
5 Қызықты тапсырмалар Оқушыларға арнайы тапсырмалар беру 3
Шығармашылық қабілетін жетілдіру
1 Саяси тақырыптарға баяндама жаздыру 1.Азамат соғысы кезіндегі Аягөз
2. Таңдау тақырыптары бойынша 3
2 Тақырыптарға тірек сызбалар жасату Тірек сызбалар жасау 2
Тарихи деректермен жұмыс
1 Өлкетану материалдарын жинау Аягөз қаласының тарихы, тарихи тұлғалары туралы деректер жинау.Өлкеміздегі репрессия, Ұлы Отан соғысы ардагерлері, қоғам қайраткерлеріне байланысты деректермен жұмыс, іздендіру 2
2 Бағдарлама бойынша тақырыптарға арналған тарихи деректерді жинау Кітапханамен байланыс жасау, қызықты деректермен танысу 2
Интернетке хабарлау:














VІ бөлім

Оқушылардың шығармашылық жұмыстары

№ Оқушының аты-жөні Сынып Тақырып Нәтиже
1 Баратова Альфия
2009- 2010 9 «А» «Қозы Көрпеш – Баян Сұлу көне архитектуралық жәдігер» Мектепішілік - 1орын, Аудандық- алғыс,

2 Ахатов Жандос 9 «А» «Алаш оқулары» Диплом




VІІ бөлім.

Дарындылық туралы ой-пікірлер
















Оқушының ерекше қабілетін ашу жолдары

Психологиялық диагностика жүргізу



Тарих пәні бойынша оқу үлгерімін тест бойынша анықтаймын



Оқушының жеке өзінің ынтасы, қызығушылығы, сұранысына байланысты таңдаймын



Ата – анасының өтініші бойынша оқушыны аламын



VIIІ бөлім. Жетістіктер
Оқушылардың ғылыми қоғамы
Жылы Деңгей Атаулар Нәтиже
2009 мектепішілік «Қозы Көрпеш – Баян Сұлу көне архитектуралық жәдігер» 1 орын
2010 Аудандық ішкі саясат бөлімі «Алаш оқулары» Аудан әкімі «Диплом»
2010 аудандық «Қозы Көрпеш – Баян Сұлу көне архитектуралық жәдігер» Алғыс
Олимпиада жетістіктері
Жылы Деңгей Сынып Нәтиже
2011 Аудандық 8 сынып
2 орын
2011 Аймақтық «Елім -ай»
8 сынып
11 сынып
1,2, 3 орын
2 орын
2012 Республикалық қашықтық олимпиада 11 сынып - 2
6 сынып - 2 Сертификат
Сертфикат

Алматы облысы
Талдықорған қаласы
№14 орта мектеп-гимназиясы
Тарих пәні мұғалімі А.О.Түктібаева

Сабақтың тақырыбы: Отырар – қаһарман қала.
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Орта ғасырдағы Отырар қаласы және оның мәдени құндылықтары мен тарихи маңызы туралы мағлұматтар беру;
Дамытушылық: Оқушыларды ізденіс жұмыстарына жұмылдырып,
алынған мәліметтерден логикалық тізбек жасап, өзіндік қорытынды шығару қабілеттерін дамыту;
Тәрбиелік: Отансүйгіштікке, ерлікке, адамгершілікке, тарихи маңызы бар тарихи-мәдени құндылықтарды бағалауға тәрбиелеу.
Сабақтың әдіс-тәсілдері: Ой-толғау, деңгейлік тапсырмалар, сұрақ-жауап, тірек сызбалармен жұмыс, сөзжұмбақ шешу слайд шоу.
Көрнекілігі: « Отырар –қаһарман қала » слайдтар, Сызбалар, Жібек жолының тармақтары картасы, технологиялық карта, ұлы тұлғалардың ( Әбу Насыр Әл-Фараби, Шыңғыс хан ) суреттері.
Пәнаралық байланыс: әдебиет, география, музыка, экономика
Оқыту технологиясы: СКТ, Ұжымдық оқыту, Шаталов тірек-сызбалар элементтері.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі;
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау арқылы сөзжұмбақ шешіп жаңа сабаққа бағыт алу;
ІІІ. Жаңа сабақ: Отырар қаласы туралы мағлұмат беру;
ІV. Жаңа сабақ бойынша жаттығу жұмыстары
1. Сәйкестендіру тест толтыру;
2. Топпен жұмыс;
V. Қорытындылау: топтар жұмысын топтастыру;
VI. Пысықтау кезеңі: Деңгейлік тапсырмалар орындау;
VIІ. Бағалау:
VIII . Үйге тапсырма беру;
І. Ұйымдастыру кезеңі.
- Оқушылармен амандасу,
-оқушыларды түгендеу,
- сабаққа бағыттау,
( Психологиялық тренинг оқушылар бір-біріне жақсы тілектерін айтады. )
Оқушылар, біз сендермен алдыңғы сабақтарда « Ортағасырлық Қазақстан қалалары » атты тақырыпты өткен болатынбыз. Ендеше төмендегі сұрақтарды шешу арқылы біз өткенге шолу жасайық.
ІІ Үй тапсырмасын сұрау
1. Патша сарайы мен әкімшілік басқару орындары орналасқан қаланың бөлігі
2.Шымкент қаласынан 225 шақырым жерде орналасқан, « түріктер елі, мекені» болған қай қала?
3. ХІ ғ қыпшақ мемлекетінің саяси және мәдени орталығы болған қала атауы?
4. Кіші билеуші топ өкілдері, түрлі кәсіп иелері тұратын қаланың бөлігі -
5. Ортағасырлық ірі қалалардың бірі -
6. « Орхон-Енисей жазба ескерткіштері » қай өзен бойынан табылған?
7. Әбу Насыр Әл- Фараби қай қалада дүниеге келді?

Ендеше, балалар біз сендермен « Отырар-қаһарман қала » деген тақырыпты жан-жақты зерттейтін боламыз.
ІІІ. Жаңа сабақ. Отырар қаласы туралы мағлұматтар беру.
Жаңа тақырыпты хабарлау, жоспарымен, мақсатымен таныстыру.
(Тақырыпты дәптерлеріне жаздыру)
1. Отырар-ортағасырдағы көне қалалардың бірі.
2. Отырар –ақша қоймасы мен күміске толы көмбе
3. Отырар –даналардың отаны
4. Мәңгі ұмытылмас – Отырар.
(Түсіндірмелі баяндау арқылы жаңа сабаққа байланысты мәліметтер айту).
1. Отырар,Фараб – Қазақстан жеріндегі көне қала. VIII ғ бастап Тарбанд деген атаумен белгілі болған. Бұл атау Күлтегін мен Білге қаған құрметіне арналған көне түркі жазбаларында кездеседі. Бұл кезде қала Иран мен Орта Азиядан Сібірге, Монғолияға және Қытайға қатынайтын сауда жолындағы маңызды қала болды.Қала екі дуалмен (1-қала сырты, 2- орталық бөлігі ) қоршалған,бес қақпасы бар мықты қала болған.
Жиналған тарихи деректер бойынша Отырар халқының саны 6000 –ға жуық болғандығын көрсетеді.

2. ІХ-ХІІ ғғ ақша қатынасы дамып, тауар айырбас біртіндеп ығыстырылды.
Ірі қалаларда: Испиджаб, Тараз, Отырарда мыстан, күмістен құйылған өз ақшалары шығарыла бастады.Отырарда ақшаның құйылғаны 1967ж Самарқанд қоймасы ашылғаннан кейін анықталды. Осы қоймадан Хғ Фараб теңгелері табылған.қазба жұмыстары кезінде табылған ХІІІғ жататын Отырар ақшалары, Тебризде соғылған ақшалар, селжұқтардың ақшалары Еміл ақшалары, күміс, қоладан соғылған әшекейлері Отырардағы экономиканың өз деңгейінде дамығандығын көрсетеді. Монғол шапқыншылығынан күйреген қала кейін қайтадан гүлденеді.
Гүлденген қаладан табылған теңгелердің саны: 235, соның ішінде 151 –күміс дирхемдер болған. Олар Алмалық қаласында құйылған екен.
3 Отырар ІХ-Х ғғ гүлденген ірі ғылым орталығы болды. Мұнда ірі
медреселер, мешіттер, кесенелер болды. Қаладан Аристотельден кейінгі
екінші ұстаз ғалым - Әбу Насыр Әл-Фараби, астроном және математик
Жәуһари Ғаббас ибн Саид, әдебиетші, тіл маманы, ұстаз Әбу Ибрахим
Әл-Фараби сияқты ұлы ғұламалар шыққан.
Әлемге аты жайылған « Ұлы Отырар кітапханасы » да осы қалада болған.
Сондай-ақ Отырар медресесі VIII ғ құрылып, монғол шапқыншылығына
дейін жұмыс істеген. Діни сабақтармен қатар астрономия, геометрия,
музыка т.б ілімдер бойынша жан-жақты білім берілген. Бұл мектепте
Әл-Фараби білім алған.

4 Отырар- көне заманнан бізге жеткен тарихи құндылық. Бүгінгі таңда Отырар халқының қаһармандығын паш ететін әдеби туындыларымыз бар.
Олардың ішінде ақын-жазушы М.Шахановтың « Отырардың күйреуі » атты шығармасын, Отырар кітапханасы жайла жазылған ертегіні оқи отырып, біз Отырардың тарихына үңілеміз. Сонымен бірге Оңтүстік Қазақстан облысында Отырар атындағы аудан, осы ауданда 1967ж - мектеп мұражайы, 1973 ж аудандық мұражайы, 1979ж « Отырар мемлекеттік археологиялық қорық мұражайы» ашылды. Мұражай мақсаты: Отырар өңіріндегі археологиялық, архитектуралық ескерткіштерді қорғау, ғылыми зерттеу, мәдени- ағартушылық жұмыстармен айналысу.Мұражай қарамағында 160-тан астам тарихи-мәдени ескерткіштер бар.
IV. Жаңа сабақ бойынша жаттығу жұмыстары
1. Сәйкестендіру тест
Кестенің төменгі жағындағы сөздерді кестенің оң бағанасына сәйкестендіріп қойыңыздар:

2. Топпен жұмыс
Бұл тапсырманы орындау арқылы оқушыларды 4-топқа: әдебиетшілер, тарихшылар, экономистер, географтарға бөлемін.
( Оқушылар түрлі-түсті қағаздардан жасалған жалаушалар алу арқылы 4 топқа бөлінеді. )
1. Тарихшылар тобы – көк түстес, 2. Экономистер тобы – сары түстес,
3. Әдебиетшілер тобы – ақ түстес, 4. Географтар тобы – жасыл түстес.
(Оқушылар Отырар қаласын төрт бағытта зерттейді.)
Әр топтың зерттеу нәтижесі тыңдалады.
V. Қорытындылау: топтар жұмысын топтастыру;
Топтардың жұмысын бір оқушы жалпы қорытындылайды.

VІ. Жаңа сабақты пысықтау:
Деңгейлік тапсырмалар үлестіру арқылы алған білімдерін пысықтаймыз.

VІІ. Бағалау: Оқушылар өзара дәптерлерін алмастырып, бірін-бірі бағалайды.
І-ІІ деңгейдің тапсырмасын орындаған оқушыға - « 3 »
І-ІІ-ІІІ деңгейдің тапсырмасын орындаған оқушы - « 4 »,
І-ІІ-ІІІ-ІV деңгейдің тапсырмасын орындаған оқушыға – « 5 ».
бағалары қойылады.
VІІІ. Үйге тапсырма:

Сабақтың тақырыбы: Оңтүстік Қазақстан және Жетісу өңірі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Ерте темір дәуіріндегі Оңтүстік Қазақстан және Жетісу өңірі, оның табиғат жағдайлары, осы өңірге тән Бесшатыр қорымы мен Есік қорғандары,  жалпы бұл аймақты мекендеген сақтар туралы баяндау.

Дамытушылық: тарих жайлы білімдерін дамыту.

Тәрбиелік:  белсенді, білімді, шыдамды, ұлтжанды азамат тәрбиелеу

Сабақтың типі:  Жаңа тақырып

Көрнекілік:  cлайд,суреттер

Сабақтың барысы:  

Ұйымдастыру кезеңі,

• Оқушылармен амандасу
• Оқу құралын тексеріп түгелдеу,жаңалықтар айтып шығу.

Сыныпты топқа бөлу.Тордағы ілулі тұрған сандар бойынша бөлу.

Үй тапсырмасын тексеру.(тест жұмысы)

Жаңа сабақ

Ж оспары:

• Сақтардың мәдени мұралары
• Бесшатыр қорымы
• «алтын киімді адам»
• . Шірік Рабат қалашығы Қызылорда қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 300 км жерде, қазіргі уақытта суы тартылған Жаңадария өзенінің сол жақ жағалауында орналасқан. Бұл қалашық солтүстіктен оңтүстікке қарай 850х600 м созылған табиғи төбе үстінде орналасқан. Қалашық мықты әскери жүйемен қоршалған. Төбенің төменгі жағында ені 40 м, тереңдігі 4,5 м ор қазылған. Қазіргі уақытта сақталған биіктігі 3 м, табанындағы ені 8-10 м. Ордың ішкі периметрі бойынша да жал орналасқан.
• 2004-2006 жылдары қалашық территориясында екі жерлеу конструкциясы және диаметрі шамамен 80 м үлкен шеңбер тәріздес құрылыс қазылды.
• Бесшатыр — көне қорымдар тобы, сақ дәуірінің аса ірі ескерткіші. Алматы облысы Іле өзенінің жағалауынан 3 км жерде, Желшағыр тауының бөктеріндегі Шылбыр қойнауында. 1957, 1959 — 61 жылдары Жетісу археологиялық экспедициясы (жетекшісі К. Ақышев) зерттеді.
  Бесшатыр
  Қорым құрамында үлкенді-кішілі 31 оба бар. Олар батыстан шығысқа қарай 1 км, солтүстіктен оңтүстікке қарай 2 км болатын алқапты алып жатыр. 21-і таспен, ал 10-ы қиыршық тас араласқан топырақ үйінділермен жабылған. Қорым шартты түрде екі бөлікке (солтүстік және оңтүстік) бөлінеді. Солтүстік топқа Бесшатыр зиратының ең үлкен 2- және 3-обалары кіреді. Үлкендерінің диаметрі 45 м-ден 105 м-ге дейін, биіктігі 6 — 17 м-ге дейін, тиісінше орташаларынікі 25 — 38 м, 5 — 6 м, кішісінікі 6 — 18 м, 0,8 — 2 м. Ескерткіштердің көлеміне қарай жіктелуі ежелгі Бесшатыр тұрғындарының әлеуметтік даму деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Зерттеу барысында 18 оба қазылды. Олардың үшеуі үлкен, қалғандары орташа және кіші обалар. Алынған ғылыми деректер ежелгі сақтардың әлеуметтік топтарға жіктелуі, шаруашылығы, тұрмыстық салт-дәстүрлері, діни наным-сенімі, архитектуралық жетістіктері, тұтынған қару-жарағы мен құрал-жабдықтары жайлы құнды мәліметтер береді. Таспен жабылған 21 обаның алтауында шағын тастармен қоршалған ұзын тізбектер бар. Оларды жалпы саны 5-тен 94-ке дейін жететін тастардан тұрғызылған қоршаулар құрайды. Тізбектер кейбір обаны түгел орап жатса, қайсыбірінің тек шығыс немесе оңтүстік-батыс жағын ғана қоршап тұр. Осындай ұзын тізбекті тас қоршаулар Бесшатырдан басқа бірнеше зираттың маңайында да бар. Оның біреуі Бесшатырдан батысқа қарай 10 км жерде. Құрамында 45 жеке қоршау бар бұл тізбек 450 м-ге созылып жатыр. Тізбектердегі көптеген тас плиталардың беттеріне таутеке, қабан, қасқыр сияқты аңдардың суреттері салынған. Үлкен Бесшатыр обасының маңындағы кейбір қоршаудың плиталарына түрлі таңба іспеттес суреттер де түсірілген. Олардың арасында күн рәмізіне жақын тұрған немесе қазақтың "көз” таңбасына ұқсас дөңгелек бейнелер кездеседі. Мұндай тізбектер қорымның тек жерлеу орны ғана емес, сондай-ақ, діни салт-жоралғылар шерулерін өткізетін ерекше салтанат орны болғанын да көрсетеді.
• Алтын адам— 1970 ж. басында Есік қорғанында — сақтар тайпасының жас көсемінің зираты табылды.
  Қорған қазбалары Қазақстанды 5 ғ. ЗБ мекен еткен ежелгі тайпалардың мәдениеті, өнері, діні жайлы құнды деректер берді.
  Алтын адам — Алматы облысындағы Есік қаласының солтүстігіндегі Есік өзенінің сол жақ жағалауындағы темір дәуірінен сақталған сақ обасынан табылған алтын киімді сақ жауынгерінің мүрдесі (5 ғасыр). 1969 – 1970 жылы археолог Кемел Ақышев тапқан. Алтын адам киімі 4 мыңға жуық алтын әшекейлермен безендірілген. Әшекейлер барыс, бұлан, таутеке, арқар, ат, түрлі құс бейнелерін беретін «хайуанат нақышында» жасалған. Бас сүйектің сол жағынан жаһұт тастармен әшекейленген алтын сырға табылды. Бас киімі кейінгі қазақ киімі үлгілеріне ұқсас, биік, шошақ төбелі, ұзындығы 70 см шамасында. Мойнында дөңгелек жүзік сияқты алтын алқа, іш көйлегі, көкірегінің тұсы, жеңі алтын тоғалармен өрнектелген, саусағында екі алтын жүзік, камзолы құрастырылмалы ауыр белбеумен буылған. Белбеуге аңға ұқсас бейнелер, 16 тоға жапсырылған, оң жағында қызыл қынапты ұзын семсер, сол жағында алтын пластиналар жапсырылған қынға салынған темір қанжар – ақинақ, шалбар балағы да алтын тоғалармен әшекейленген. Есік обасынан алынған археологиялық мәліметтерге қарап, бұл адамның біздің заманымыздан бұрынғы 5 – 4 ғасырларда өмір сүргені анықталды. Киім үлгісі, жерлеу рәсімі, Алтын адамның Жетісу жерін мекендеген сақтардың көрнекті елбасының ұлы немесе жас көсем, әскербасы екенін айқын көрсетеді.[3] Көне дәуірдегі материалдық мәдениет, өнер, мифология, т.б. салалардан мол дерек беретін Алтын адам сол кездегі сақтарда мемлекеттік өркениет ертеден қалыптасқанын дәлелдейді. Алтын адам – Қазақстанның азаттық символына айналды. Оның тұлғасы Алматының бас алаңына орнатылды, төбе бөркіндегі қанатты тұлпарлар бейнесі елтаңбамызға енді

Аквариум әдісі .Екі топ тақырыпты оқиды,жұппен талқылайды.Топпен талқылаған кезде келесі топ сырттан тыңдап тұрады.Әрі қарай сурет бойынша тақырыпты түсіндіріп шығады.

Жаңа сабақты бекіту:

Сынып ортаға шығып тұрады.Әуен ойнайды,әуен тоқтаған кезде қорапша ішіндегі сұрақтарға жауап береді.

Рефлексия.

Бағалау.

Үйге тапсырма беру:тақырыпты оқып,соңындағы сұрақтарға жауап беру.

Қарабұтақ орта мектебі

Ашық сабақ:

Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан

6 класс

Өткізген :Тарих пәнінің мұғалімі Қараулбекова Г.А

2016 ж

Іле өзені жағалуына табылған қорым?

Алтын киімді аамды қай жылы,кім тапқан?

Алтын киімді адам табылған қорым?

Сақтардың ескерткіші табылған аймақтарды ата?

Үлкен Бесшатыр обасын ғалымдар қалай атады?

Қызылордадан 300 шақырым жердегі қала атауы?

Сабақтың тақырыбы: Оңтүстік Қазақстан және Жетісу өңірі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Ерте темір дәуіріндегі Оңтүстік Қазақстан және Жетісу өңірі, оның табиғат жағдайлары, осы өңірге тән Бесшатыр қорымы мен Есік қорғандары,  жалпы бұл аймақты мекендеген сақтар туралы баяндау.

Дамытушылық: тарих жайлы білімдерін дамыту.

Тәрбиелік:  белсенді, білімді, шыдамды, ұлтжанды азамат тәрбиелеу

Сабақтың типі:  Жаңа тақырып

Көрнекілік:  cлайд,суреттер

Сабақтың барысы:  

Ұйымдастыру кезеңі,

• Оқушылармен амандасу
• Оқу құралын тексеріп түгелдеу,жаңалықтар айтып шығу.

Сыныпты топқа бөлу.Тордағы ілулі тұрған сандар бойынша бөлу.

Үй тапсырмасын тексеру.(тест жұмысы)

Жаңа сабақ

Ж оспары:

• Сақтардың мәдени мұралары
• Бесшатыр қорымы
• «алтын киімді адам»
• . Шірік Рабат қалашығы Қызылорда қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 300 км жерде, қазіргі уақытта суы тартылған Жаңадария өзенінің сол жақ жағалауында орналасқан. Бұл қалашық солтүстіктен оңтүстікке қарай 850х600 м созылған табиғи төбе үстінде орналасқан. Қалашық мықты әскери жүйемен қоршалған. Төбенің төменгі жағында ені 40 м, тереңдігі 4,5 м ор қазылған. Қазіргі уақытта сақталған биіктігі 3 м, табанындағы ені 8-10 м. Ордың ішкі периметрі бойынша да жал орналасқан.
• 2004-2006 жылдары қалашық территориясында екі жерлеу конструкциясы және диаметрі шамамен 80 м үлкен шеңбер тәріздес құрылыс қазылды.
• Бесшатыр — көне қорымдар тобы, сақ дәуірінің аса ірі ескерткіші. Алматы облысы Іле өзенінің жағалауынан 3 км жерде, Желшағыр тауының бөктеріндегі Шылбыр қойнауында. 1957, 1959 — 61 жылдары Жетісу археологиялық экспедициясы (жетекшісі К. Ақышев) зерттеді.
  Бесшатыр
  Қорым құрамында үлкенді-кішілі 31 оба бар. Олар батыстан шығысқа қарай 1 км, солтүстіктен оңтүстікке қарай 2 км болатын алқапты алып жатыр. 21-і таспен, ал 10-ы қиыршық тас араласқан топырақ үйінділермен жабылған. Қорым шартты түрде екі бөлікке (солтүстік және оңтүстік) бөлінеді. Солтүстік топқа Бесшатыр зиратының ең үлкен 2- және 3-обалары кіреді. Үлкендерінің диаметрі 45 м-ден 105 м-ге дейін, биіктігі 6 — 17 м-ге дейін, тиісінше орташаларынікі 25 — 38 м, 5 — 6 м, кішісінікі 6 — 18 м, 0,8 — 2 м. Ескерткіштердің көлеміне қарай жіктелуі ежелгі Бесшатыр тұрғындарының әлеуметтік даму деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Зерттеу барысында 18 оба қазылды. Олардың үшеуі үлкен, қалғандары орташа және кіші обалар. Алынған ғылыми деректер ежелгі сақтардың әлеуметтік топтарға жіктелуі, шаруашылығы, тұрмыстық салт-дәстүрлері, діни наным-сенімі, архитектуралық жетістіктері, тұтынған қару-жарағы мен құрал-жабдықтары жайлы құнды мәліметтер береді. Таспен жабылған 21 обаның алтауында шағын тастармен қоршалған ұзын тізбектер бар. Оларды жалпы саны 5-тен 94-ке дейін жететін тастардан тұрғызылған қоршаулар құрайды. Тізбектер кейбір обаны түгел орап жатса, қайсыбірінің тек шығыс немесе оңтүстік-батыс жағын ғана қоршап тұр. Осындай ұзын тізбекті тас қоршаулар Бесшатырдан басқа бірнеше зираттың маңайында да бар. Оның біреуі Бесшатырдан батысқа қарай 10 км жерде. Құрамында 45 жеке қоршау бар бұл тізбек 450 м-ге созылып жатыр. Тізбектердегі көптеген тас плиталардың беттеріне таутеке, қабан, қасқыр сияқты аңдардың суреттері салынған. Үлкен Бесшатыр обасының маңындағы кейбір қоршаудың плиталарына түрлі таңба іспеттес суреттер де түсірілген. Олардың арасында күн рәмізіне жақын тұрған немесе қазақтың "көз” таңбасына ұқсас дөңгелек бейнелер кездеседі. Мұндай тізбектер қорымның тек жерлеу орны ғана емес, сондай-ақ, діни салт-жоралғылар шерулерін өткізетін ерекше салтанат орны болғанын да көрсетеді.
• Алтын адам— 1970 ж. басында Есік қорғанында — сақтар тайпасының жас көсемінің зираты табылды.
  Қорған қазбалары Қазақстанды 5 ғ. ЗБ мекен еткен ежелгі тайпалардың мәдениеті, өнері, діні жайлы құнды деректер берді.
  Алтын адам — Алматы облысындағы Есік қаласының солтүстігіндегі Есік өзенінің сол жақ жағалауындағы темір дәуірінен сақталған сақ обасынан табылған алтын киімді сақ жауынгерінің мүрдесі (5 ғасыр). 1969 – 1970 жылы археолог Кемел Ақышев тапқан. Алтын адам киімі 4 мыңға жуық алтын әшекейлермен безендірілген. Әшекейлер барыс, бұлан, таутеке, арқар, ат, түрлі құс бейнелерін беретін «хайуанат нақышында» жасалған. Бас сүйектің сол жағынан жаһұт тастармен әшекейленген алтын сырға табылды. Бас киімі кейінгі қазақ киімі үлгілеріне ұқсас, биік, шошақ төбелі, ұзындығы 70 см шамасында. Мойнында дөңгелек жүзік сияқты алтын алқа, іш көйлегі, көкірегінің тұсы, жеңі алтын тоғалармен өрнектелген, саусағында екі алтын жүзік, камзолы құрастырылмалы ауыр белбеумен буылған. Белбеуге аңға ұқсас бейнелер, 16 тоға жапсырылған, оң жағында қызыл қынапты ұзын семсер, сол жағында алтын пластиналар жапсырылған қынға салынған темір қанжар – ақинақ, шалбар балағы да алтын тоғалармен әшекейленген. Есік обасынан алынған археологиялық мәліметтерге қарап, бұл адамның біздің заманымыздан бұрынғы 5 – 4 ғасырларда өмір сүргені анықталды. Киім үлгісі, жерлеу рәсімі, Алтын адамның Жетісу жерін мекендеген сақтардың көрнекті елбасының ұлы немесе жас көсем, әскербасы екенін айқын көрсетеді.[3] Көне дәуірдегі материалдық мәдениет, өнер, мифология, т.б. салалардан мол дерек беретін Алтын адам сол кездегі сақтарда мемлекеттік өркениет ертеден қалыптасқанын дәлелдейді. Алтын адам – Қазақстанның азаттық символына айналды. Оның тұлғасы Алматының бас алаңына орнатылды, төбе бөркіндегі қанатты тұлпарлар бейнесі елтаңбамызға енді

Аквариум әдісі .Екі топ тақырыпты оқиды,жұппен талқылайды.Топпен талқылаған кезде келесі топ сырттан тыңдап тұрады.Әрі қарай сурет бойынша тақырыпты түсіндіріп шығады.

Жаңа сабақты бекіту:

Сынып ортаға шығып тұрады.Әуен ойнайды,әуен тоқтаған кезде қорапша ішіндегі сұрақтарға жауап береді.

Рефлексия.

Бағалау.

Үйге тапсырма беру:тақырыпты оқып,соңындағы сұрақтарға жауап беру.

Қарабұтақ орта мектебі

Ашық сабақ:

Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан

6 класс

Өткізген :Тарих пәнінің мұғалімі Қараулбекова Г.А

2016 ж

Іле өзені жағалуына табылған қорым?

Алтын киімді аамды қай жылы,кім тапқан?

Алтын киімді адам табылған қорым?

Сақтардың ескерткіші табылған аймақтарды ата?

Үлкен Бесшатыр обасын ғалымдар қалай атады?

Қызылордадан 300 шақырым жердегі қала атауы?

Сабақтың тақырыбы: Оңтүстік Қазақстан және Жетісу өңірі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Ерте темір дәуіріндегі Оңтүстік Қазақстан және Жетісу өңірі, оның табиғат жағдайлары, осы өңірге тән Бесшатыр қорымы мен Есік қорғандары,  жалпы бұл аймақты мекендеген сақтар туралы баяндау.

Дамытушылық: тарих жайлы білімдерін дамыту.

Тәрбиелік:  белсенді, білімді, шыдамды, ұлтжанды азамат тәрбиелеу

Сабақтың типі:  Жаңа тақырып

Көрнекілік:  cлайд,суреттер

Сабақтың барысы:  

Ұйымдастыру кезеңі,

• Оқушылармен амандасу
• Оқу құралын тексеріп түгелдеу,жаңалықтар айтып шығу.

Сыныпты топқа бөлу.Тордағы ілулі тұрған сандар бойынша бөлу.

Үй тапсырмасын тексеру.(тест жұмысы)

Жаңа сабақ

Ж оспары:

• Сақтардың мәдени мұралары
• Бесшатыр қорымы
• «алтын киімді адам»
• . Шірік Рабат қалашығы Қызылорда қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 300 км жерде, қазіргі уақытта суы тартылған Жаңадария өзенінің сол жақ жағалауында орналасқан. Бұл қалашық солтүстіктен оңтүстікке қарай 850х600 м созылған табиғи төбе үстінде орналасқан. Қалашық мықты әскери жүйемен қоршалған. Төбенің төменгі жағында ені 40 м, тереңдігі 4,5 м ор қазылған. Қазіргі уақытта сақталған биіктігі 3 м, табанындағы ені 8-10 м. Ордың ішкі периметрі бойынша да жал орналасқан.
• 2004-2006 жылдары қалашық территориясында екі жерлеу конструкциясы және диаметрі шамамен 80 м үлкен шеңбер тәріздес құрылыс қазылды.
• Бесшатыр — көне қорымдар тобы, сақ дәуірінің аса ірі ескерткіші. Алматы облысы Іле өзенінің жағалауынан 3 км жерде, Желшағыр тауының бөктеріндегі Шылбыр қойнауында. 1957, 1959 — 61 жылдары Жетісу археологиялық экспедициясы (жетекшісі К. Ақышев) зерттеді.
  Бесшатыр
  Қорым құрамында үлкенді-кішілі 31 оба бар. Олар батыстан шығысқа қарай 1 км, солтүстіктен оңтүстікке қарай 2 км болатын алқапты алып жатыр. 21-і таспен, ал 10-ы қиыршық тас араласқан топырақ үйінділермен жабылған. Қорым шартты түрде екі бөлікке (солтүстік және оңтүстік) бөлінеді. Солтүстік топқа Бесшатыр зиратының ең үлкен 2- және 3-обалары кіреді. Үлкендерінің диаметрі 45 м-ден 105 м-ге дейін, биіктігі 6 — 17 м-ге дейін, тиісінше орташаларынікі 25 — 38 м, 5 — 6 м, кішісінікі 6 — 18 м, 0,8 — 2 м. Ескерткіштердің көлеміне қарай жіктелуі ежелгі Бесшатыр тұрғындарының әлеуметтік даму деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Зерттеу барысында 18 оба қазылды. Олардың үшеуі үлкен, қалғандары орташа және кіші обалар. Алынған ғылыми деректер ежелгі сақтардың әлеуметтік топтарға жіктелуі, шаруашылығы, тұрмыстық салт-дәстүрлері, діни наным-сенімі, архитектуралық жетістіктері, тұтынған қару-жарағы мен құрал-жабдықтары жайлы құнды мәліметтер береді. Таспен жабылған 21 обаның алтауында шағын тастармен қоршалған ұзын тізбектер бар. Оларды жалпы саны 5-тен 94-ке дейін жететін тастардан тұрғызылған қоршаулар құрайды. Тізбектер кейбір обаны түгел орап жатса, қайсыбірінің тек шығыс немесе оңтүстік-батыс жағын ғана қоршап тұр. Осындай ұзын тізбекті тас қоршаулар Бесшатырдан басқа бірнеше зираттың маңайында да бар. Оның біреуі Бесшатырдан батысқа қарай 10 км жерде. Құрамында 45 жеке қоршау бар бұл тізбек 450 м-ге созылып жатыр. Тізбектердегі көптеген тас плиталардың беттеріне таутеке, қабан, қасқыр сияқты аңдардың суреттері салынған. Үлкен Бесшатыр обасының маңындағы кейбір қоршаудың плиталарына түрлі таңба іспеттес суреттер де түсірілген. Олардың арасында күн рәмізіне жақын тұрған немесе қазақтың "көз” таңбасына ұқсас дөңгелек бейнелер кездеседі. Мұндай тізбектер қорымның тек жерлеу орны ғана емес, сондай-ақ, діни салт-жоралғылар шерулерін өткізетін ерекше салтанат орны болғанын да көрсетеді.
• Алтын адам— 1970 ж. басында Есік қорғанында — сақтар тайпасының жас көсемінің зираты табылды.
  Қорған қазбалары Қазақстанды 5 ғ. ЗБ мекен еткен ежелгі тайпалардың мәдениеті, өнері, діні жайлы құнды деректер берді.
  Алтын адам — Алматы облысындағы Есік қаласының солтүстігіндегі Есік өзенінің сол жақ жағалауындағы темір дәуірінен сақталған сақ обасынан табылған алтын киімді сақ жауынгерінің мүрдесі (5 ғасыр). 1969 – 1970 жылы археолог Кемел Ақышев тапқан. Алтын адам киімі 4 мыңға жуық алтын әшекейлермен безендірілген. Әшекейлер барыс, бұлан, таутеке, арқар, ат, түрлі құс бейнелерін беретін «хайуанат нақышында» жасалған. Бас сүйектің сол жағынан жаһұт тастармен әшекейленген алтын сырға табылды. Бас киімі кейінгі қазақ киімі үлгілеріне ұқсас, биік, шошақ төбелі, ұзындығы 70 см шамасында. Мойнында дөңгелек жүзік сияқты алтын алқа, іш көйлегі, көкірегінің тұсы, жеңі алтын тоғалармен өрнектелген, саусағында екі алтын жүзік, камзолы құрастырылмалы ауыр белбеумен буылған. Белбеуге аңға ұқсас бейнелер, 16 тоға жапсырылған, оң жағында қызыл қынапты ұзын семсер, сол жағында алтын пластиналар жапсырылған қынға салынған темір қанжар – ақинақ, шалбар балағы да алтын тоғалармен әшекейленген. Есік обасынан алынған археологиялық мәліметтерге қарап, бұл адамның біздің заманымыздан бұрынғы 5 – 4 ғасырларда өмір сүргені анықталды. Киім үлгісі, жерлеу рәсімі, Алтын адамның Жетісу жерін мекендеген сақтардың көрнекті елбасының ұлы немесе жас көсем, әскербасы екенін айқын көрсетеді.[3] Көне дәуірдегі материалдық мәдениет, өнер, мифология, т.б. салалардан мол дерек беретін Алтын адам сол кездегі сақтарда мемлекеттік өркениет ертеден қалыптасқанын дәлелдейді. Алтын адам – Қазақстанның азаттық символына айналды. Оның тұлғасы Алматының бас алаңына орнатылды, төбе бөркіндегі қанатты тұлпарлар бейнесі елтаңбамызға енді

Аквариум әдісі .Екі топ тақырыпты оқиды,жұппен талқылайды.Топпен талқылаған кезде келесі топ сырттан тыңдап тұрады.Әрі қарай сурет бойынша тақырыпты түсіндіріп шығады.

Жаңа сабақты бекіту:

Сынып ортаға шығып тұрады.Әуен ойнайды,әуен тоқтаған кезде қорапша ішіндегі сұрақтарға жауап береді.

Рефлексия.

Бағалау.

Үйге тапсырма беру:тақырыпты оқып,соңындағы сұрақтарға жауап беру.

Қарабұтақ орта мектебі

Ашық сабақ:

Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан

6 класс

Өткізген :Тарих пәнінің мұғалімі Қараулбекова Г.А

2016 ж

Іле өзені жағалуына табылған қорым?

Алтын киімді аамды қай жылы,кім тапқан?

Алтын киімді адам табылған қорым?

Сақтардың ескерткіші табылған аймақтарды ата?

Үлкен Бесшатыр обасын ғалымдар қалай атады?

Қызылордадан 300 шақырым жердегі қала атауы?

Сабақтың тақырыбы: Оңтүстік Қазақстан және Жетісу өңірі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Ерте темір дәуіріндегі Оңтүстік Қазақстан және Жетісу өңірі, оның табиғат жағдайлары, осы өңірге тән Бесшатыр қорымы мен Есік қорғандары,  жалпы бұл аймақты мекендеген сақтар туралы баяндау.

Дамытушылық: тарих жайлы білімдерін дамыту.

Тәрбиелік:  белсенді, білімді, шыдамды, ұлтжанды азамат тәрбиелеу

Сабақтың типі:  Жаңа тақырып

Көрнекілік:  cлайд,суреттер

Сабақтың барысы:  

Ұйымдастыру кезеңі,

• Оқушылармен амандасу
• Оқу құралын тексеріп түгелдеу,жаңалықтар айтып шығу.

Сыныпты топқа бөлу.Тордағы ілулі тұрған сандар бойынша бөлу.

Үй тапсырмасын тексеру.(тест жұмысы)

Жаңа сабақ

Ж оспары:

• Сақтардың мәдени мұралары
• Бесшатыр қорымы
• «алтын киімді адам»
• . Шірік Рабат қалашығы Қызылорда қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 300 км жерде, қазіргі уақытта суы тартылған Жаңадария өзенінің сол жақ жағалауында орналасқан. Бұл қалашық солтүстіктен оңтүстікке қарай 850х600 м созылған табиғи төбе үстінде орналасқан. Қалашық мықты әскери жүйемен қоршалған. Төбенің төменгі жағында ені 40 м, тереңдігі 4,5 м ор қазылған. Қазіргі уақытта сақталған биіктігі 3 м, табанындағы ені 8-10 м. Ордың ішкі периметрі бойынша да жал орналасқан.
• 2004-2006 жылдары қалашық территориясында екі жерлеу конструкциясы және диаметрі шамамен 80 м үлкен шеңбер тәріздес құрылыс қазылды.
• Бесшатыр — көне қорымдар тобы, сақ дәуірінің аса ірі ескерткіші. Алматы облысы Іле өзенінің жағалауынан 3 км жерде, Желшағыр тауының бөктеріндегі Шылбыр қойнауында. 1957, 1959 — 61 жылдары Жетісу археологиялық экспедициясы (жетекшісі К. Ақышев) зерттеді.
  Бесшатыр
  Қорым құрамында үлкенді-кішілі 31 оба бар. Олар батыстан шығысқа қарай 1 км, солтүстіктен оңтүстікке қарай 2 км болатын алқапты алып жатыр. 21-і таспен, ал 10-ы қиыршық тас араласқан топырақ үйінділермен жабылған. Қорым шартты түрде екі бөлікке (солтүстік және оңтүстік) бөлінеді. Солтүстік топқа Бесшатыр зиратының ең үлкен 2- және 3-обалары кіреді. Үлкендерінің диаметрі 45 м-ден 105 м-ге дейін, биіктігі 6 — 17 м-ге дейін, тиісінше орташаларынікі 25 — 38 м, 5 — 6 м, кішісінікі 6 — 18 м, 0,8 — 2 м. Ескерткіштердің көлеміне қарай жіктелуі ежелгі Бесшатыр тұрғындарының әлеуметтік даму деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Зерттеу барысында 18 оба қазылды. Олардың үшеуі үлкен, қалғандары орташа және кіші обалар. Алынған ғылыми деректер ежелгі сақтардың әлеуметтік топтарға жіктелуі, шаруашылығы, тұрмыстық салт-дәстүрлері, діни наным-сенімі, архитектуралық жетістіктері, тұтынған қару-жарағы мен құрал-жабдықтары жайлы құнды мәліметтер береді. Таспен жабылған 21 обаның алтауында шағын тастармен қоршалған ұзын тізбектер бар. Оларды жалпы саны 5-тен 94-ке дейін жететін тастардан тұрғызылған қоршаулар құрайды. Тізбектер кейбір обаны түгел орап жатса, қайсыбірінің тек шығыс немесе оңтүстік-батыс жағын ғана қоршап тұр. Осындай ұзын тізбекті тас қоршаулар Бесшатырдан басқа бірнеше зираттың маңайында да бар. Оның біреуі Бесшатырдан батысқа қарай 10 км жерде. Құрамында 45 жеке қоршау бар бұл тізбек 450 м-ге созылып жатыр. Тізбектердегі көптеген тас плиталардың беттеріне таутеке, қабан, қасқыр сияқты аңдардың суреттері салынған. Үлкен Бесшатыр обасының маңындағы кейбір қоршаудың плиталарына түрлі таңба іспеттес суреттер де түсірілген. Олардың арасында күн рәмізіне жақын тұрған немесе қазақтың "көз” таңбасына ұқсас дөңгелек бейнелер кездеседі. Мұндай тізбектер қорымның тек жерлеу орны ғана емес, сондай-ақ, діни салт-жоралғылар шерулерін өткізетін ерекше салтанат орны болғанын да көрсетеді.
• Алтын адам— 1970 ж. басында Есік қорғанында — сақтар тайпасының жас көсемінің зираты табылды.
  Қорған қазбалары Қазақстанды 5 ғ. ЗБ мекен еткен ежелгі тайпалардың мәдениеті, өнері, діні жайлы құнды деректер берді.
  Алтын адам — Алматы облысындағы Есік қаласының солтүстігіндегі Есік өзенінің сол жақ жағалауындағы темір дәуірінен сақталған сақ обасынан табылған алтын киімді сақ жауынгерінің мүрдесі (5 ғасыр). 1969 – 1970 жылы археолог Кемел Ақышев тапқан. Алтын адам киімі 4 мыңға жуық алтын әшекейлермен безендірілген. Әшекейлер барыс, бұлан, таутеке, арқар, ат, түрлі құс бейнелерін беретін «хайуанат нақышында» жасалған. Бас сүйектің сол жағынан жаһұт тастармен әшекейленген алтын сырға табылды. Бас киімі кейінгі қазақ киімі үлгілеріне ұқсас, биік, шошақ төбелі, ұзындығы 70 см шамасында. Мойнында дөңгелек жүзік сияқты алтын алқа, іш көйлегі, көкірегінің тұсы, жеңі алтын тоғалармен өрнектелген, саусағында екі алтын жүзік, камзолы құрастырылмалы ауыр белбеумен буылған. Белбеуге аңға ұқсас бейнелер, 16 тоға жапсырылған, оң жағында қызыл қынапты ұзын семсер, сол жағында алтын пластиналар жапсырылған қынға салынған темір қанжар – ақинақ, шалбар балағы да алтын тоғалармен әшекейленген. Есік обасынан алынған археологиялық мәліметтерге қарап, бұл адамның біздің заманымыздан бұрынғы 5 – 4 ғасырларда өмір сүргені анықталды. Киім үлгісі, жерлеу рәсімі, Алтын адамның Жетісу жерін мекендеген сақтардың көрнекті елбасының ұлы немесе жас көсем, әскербасы екенін айқын көрсетеді.[3] Көне дәуірдегі материалдық мәдениет, өнер, мифология, т.б. салалардан мол дерек беретін Алтын адам сол кездегі сақтарда мемлекеттік өркениет ертеден қалыптасқанын дәлелдейді. Алтын адам – Қазақстанның азаттық символына айналды. Оның тұлғасы Алматының бас алаңына орнатылды, төбе бөркіндегі қанатты тұлпарлар бейнесі елтаңбамызға енді

Аквариум әдісі .Екі топ тақырыпты оқиды,жұппен талқылайды.Топпен талқылаған кезде келесі топ сырттан тыңдап тұрады.Әрі қарай сурет бойынша тақырыпты түсіндіріп шығады.

Жаңа сабақты бекіту:

Сынып ортаға шығып тұрады.Әуен ойнайды,әуен тоқтаған кезде қорапша ішіндегі сұрақтарға жауап береді.

Рефлексия.

Бағалау.

Үйге тапсырма беру:тақырыпты оқып,соңындағы сұрақтарға жауап беру.

Қарабұтақ орта мектебі

Ашық сабақ:

Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан

6 класс

Өткізген :Тарих пәнінің мұғалімі Қараулбекова Г.А

2016 ж

Іле өзені жағалуына табылған қорым?

Алтын киімді аамды қай жылы,кім тапқан?

Алтын киімді адам табылған қорым?

Сақтардың ескерткіші табылған аймақтарды ата?

Үлкен Бесшатыр обасын ғалымдар қалай атады?

Қызылордадан 300 шақырым жердегі қала атауы?

Сабақтың тақырыбы: Оңтүстік Қазақстан және Жетісу өңірі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Ерте темір дәуіріндегі Оңтүстік Қазақстан және Жетісу өңірі, оның табиғат жағдайлары, осы өңірге тән Бесшатыр қорымы мен Есік қорғандары,  жалпы бұл аймақты мекендеген сақтар туралы баяндау.

Дамытушылық: тарих жайлы білімдерін дамыту.

Тәрбиелік:  белсенді, білімді, шыдамды, ұлтжанды азамат тәрбиелеу

Сабақтың типі:  Жаңа тақырып

Көрнекілік:  cлайд,суреттер

Сабақтың барысы:  

Ұйымдастыру кезеңі,

• Оқушылармен амандасу
• Оқу құралын тексеріп түгелдеу,жаңалықтар айтып шығу.

Сыныпты топқа бөлу.Тордағы ілулі тұрған сандар бойынша бөлу.

Үй тапсырмасын тексеру.(тест жұмысы)

Жаңа сабақ

Ж оспары:

• Сақтардың мәдени мұралары
• Бесшатыр қорымы
• «алтын киімді адам»
• . Шірік Рабат қалашығы Қызылорда қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 300 км жерде, қазіргі уақытта суы тартылған Жаңадария өзенінің сол жақ жағалауында орналасқан. Бұл қалашық солтүстіктен оңтүстікке қарай 850х600 м созылған табиғи төбе үстінде орналасқан. Қалашық мықты әскери жүйемен қоршалған. Төбенің төменгі жағында ені 40 м, тереңдігі 4,5 м ор қазылған. Қазіргі уақытта сақталған биіктігі 3 м, табанындағы ені 8-10 м. Ордың ішкі периметрі бойынша да жал орналасқан.
• 2004-2006 жылдары қалашық территориясында екі жерлеу конструкциясы және диаметрі шамамен 80 м үлкен шеңбер тәріздес құрылыс қазылды.
• Бесшатыр — көне қорымдар тобы, сақ дәуірінің аса ірі ескерткіші. Алматы облысы Іле өзенінің жағалауынан 3 км жерде, Желшағыр тауының бөктеріндегі Шылбыр қойнауында. 1957, 1959 — 61 жылдары Жетісу археологиялық экспедициясы (жетекшісі К. Ақышев) зерттеді.
  Бесшатыр
  Қорым құрамында үлкенді-кішілі 31 оба бар. Олар батыстан шығысқа қарай 1 км, солтүстіктен оңтүстікке қарай 2 км болатын алқапты алып жатыр. 21-і таспен, ал 10-ы қиыршық тас араласқан топырақ үйінділермен жабылған. Қорым шартты түрде екі бөлікке (солтүстік және оңтүстік) бөлінеді. Солтүстік топқа Бесшатыр зиратының ең үлкен 2- және 3-обалары кіреді. Үлкендерінің диаметрі 45 м-ден 105 м-ге дейін, биіктігі 6 — 17 м-ге дейін, тиісінше орташаларынікі 25 — 38 м, 5 — 6 м, кішісінікі 6 — 18 м, 0,8 — 2 м. Ескерткіштердің көлеміне қарай жіктелуі ежелгі Бесшатыр тұрғындарының әлеуметтік даму деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Зерттеу барысында 18 оба қазылды. Олардың үшеуі үлкен, қалғандары орташа және кіші обалар. Алынған ғылыми деректер ежелгі сақтардың әлеуметтік топтарға жіктелуі, шаруашылығы, тұрмыстық салт-дәстүрлері, діни наным-сенімі, архитектуралық жетістіктері, тұтынған қару-жарағы мен құрал-жабдықтары жайлы құнды мәліметтер береді. Таспен жабылған 21 обаның алтауында шағын тастармен қоршалған ұзын тізбектер бар. Оларды жалпы саны 5-тен 94-ке дейін жететін тастардан тұрғызылған қоршаулар құрайды. Тізбектер кейбір обаны түгел орап жатса, қайсыбірінің тек шығыс немесе оңтүстік-батыс жағын ғана қоршап тұр. Осындай ұзын тізбекті тас қоршаулар Бесшатырдан басқа бірнеше зираттың маңайында да бар. Оның біреуі Бесшатырдан батысқа қарай 10 км жерде. Құрамында 45 жеке қоршау бар бұл тізбек 450 м-ге созылып жатыр. Тізбектердегі көптеген тас плиталардың беттеріне таутеке, қабан, қасқыр сияқты аңдардың суреттері салынған. Үлкен Бесшатыр обасының маңындағы кейбір қоршаудың плиталарына түрлі таңба іспеттес суреттер де түсірілген. Олардың арасында күн рәмізіне жақын тұрған немесе қазақтың "көз” таңбасына ұқсас дөңгелек бейнелер кездеседі. Мұндай тізбектер қорымның тек жерлеу орны ғана емес, сондай-ақ, діни салт-жоралғылар шерулерін өткізетін ерекше салтанат орны болғанын да көрсетеді.
• Алтын адам— 1970 ж. басында Есік қорғанында — сақтар тайпасының жас көсемінің зираты табылды.
  Қорған қазбалары Қазақстанды 5 ғ. ЗБ мекен еткен ежелгі тайпалардың мәдениеті, өнері, діні жайлы құнды деректер берді.
  Алтын адам — Алматы облысындағы Есік қаласының солтүстігіндегі Есік өзенінің сол жақ жағалауындағы темір дәуірінен сақталған сақ обасынан табылған алтын киімді сақ жауынгерінің мүрдесі (5 ғасыр). 1969 – 1970 жылы археолог Кемел Ақышев тапқан. Алтын адам киімі 4 мыңға жуық алтын әшекейлермен безендірілген. Әшекейлер барыс, бұлан, таутеке, арқар, ат, түрлі құс бейнелерін беретін «хайуанат нақышында» жасалған. Бас сүйектің сол жағынан жаһұт тастармен әшекейленген алтын сырға табылды. Бас киімі кейінгі қазақ киімі үлгілеріне ұқсас, биік, шошақ төбелі, ұзындығы 70 см шамасында. Мойнында дөңгелек жүзік сияқты алтын алқа, іш көйлегі, көкірегінің тұсы, жеңі алтын тоғалармен өрнектелген, саусағында екі алтын жүзік, камзолы құрастырылмалы ауыр белбеумен буылған. Белбеуге аңға ұқсас бейнелер, 16 тоға жапсырылған, оң жағында қызыл қынапты ұзын семсер, сол жағында алтын пластиналар жапсырылған қынға салынған темір қанжар – ақинақ, шалбар балағы да алтын тоғалармен әшекейленген. Есік обасынан алынған археологиялық мәліметтерге қарап, бұл адамның біздің заманымыздан бұрынғы 5 – 4 ғасырларда өмір сүргені анықталды. Киім үлгісі, жерлеу рәсімі, Алтын адамның Жетісу жерін мекендеген сақтардың көрнекті елбасының ұлы немесе жас көсем, әскербасы екенін айқын көрсетеді.[3] Көне дәуірдегі материалдық мәдениет, өнер, мифология, т.б. салалардан мол дерек беретін Алтын адам сол кездегі сақтарда мемлекеттік өркениет ертеден қалыптасқанын дәлелдейді. Алтын адам – Қазақстанның азаттық символына айналды. Оның тұлғасы Алматының бас алаңына орнатылды, төбе бөркіндегі қанатты тұлпарлар бейнесі елтаңбамызға енді

Аквариум әдісі .Екі топ тақырыпты оқиды,жұппен талқылайды.Топпен талқылаған кезде келесі топ сырттан тыңдап тұрады.Әрі қарай сурет бойынша тақырыпты түсіндіріп шығады.

Жаңа сабақты бекіту:

Сынып ортаға шығып тұрады.Әуен ойнайды,әуен тоқтаған кезде қорапша ішіндегі сұрақтарға жауап береді.

Рефлексия.

Бағалау.

Үйге тапсырма беру:тақырыпты оқып,соңындағы сұрақтарға жауап беру.

Қарабұтақ орта мектебі

Ашық сабақ:

Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан

6 класс

Өткізген :Тарих пәнінің мұғалімі Қараулбекова Г.А

2016 ж

Іле өзені жағалуына табылған қорым?

Алтын киімді аамды қай жылы,кім тапқан?

Алтын киімді адам табылған қорым?

Сақтардың ескерткіші табылған аймақтарды ата?

Үлкен Бесшатыр обасын ғалымдар қалай атады?

Қызылордадан 300 шақырым жердегі қала атауы?

Сабақтың тақырыбы: Оңтүстік Қазақстан және Жетісу өңірі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Ерте темір дәуіріндегі Оңтүстік Қазақстан және Жетісу өңірі, оның табиғат жағдайлары, осы өңірге тән Бесшатыр қорымы мен Есік қорғандары,  жалпы бұл аймақты мекендеген сақтар туралы баяндау.

Дамытушылық: тарих жайлы білімдерін дамыту.

Тәрбиелік:  белсенді, білімді, шыдамды, ұлтжанды азамат тәрбиелеу

Сабақтың типі:  Жаңа тақырып

Көрнекілік:  cлайд,суреттер

Сабақтың барысы:  

Ұйымдастыру кезеңі,

• Оқушылармен амандасу
• Оқу құралын тексеріп түгелдеу,жаңалықтар айтып шығу.

Сыныпты топқа бөлу.Тордағы ілулі тұрған сандар бойынша бөлу.

Үй тапсырмасын тексеру.(тест жұмысы)

Жаңа сабақ

Ж оспары:

• Сақтардың мәдени мұралары
• Бесшатыр қорымы
• «алтын киімді адам»
• . Шірік Рабат қалашығы Қызылорда қаласынан оңтүстік-батысқа қарай 300 км жерде, қазіргі уақытта суы тартылған Жаңадария өзенінің сол жақ жағалауында орналасқан. Бұл қалашық солтүстіктен оңтүстікке қарай 850х600 м созылған табиғи төбе үстінде орналасқан. Қалашық мықты әскери жүйемен қоршалған. Төбенің төменгі жағында ені 40 м, тереңдігі 4,5 м ор қазылған. Қазіргі уақытта сақталған биіктігі 3 м, табанындағы ені 8-10 м. Ордың ішкі периметрі бойынша да жал орналасқан.
• 2004-2006 жылдары қалашық территориясында екі жерлеу конструкциясы және диаметрі шамамен 80 м үлкен шеңбер тәріздес құрылыс қазылды.
• Бесшатыр — көне қорымдар тобы, сақ дәуірінің аса ірі ескерткіші. Алматы облысы Іле өзенінің жағалауынан 3 км жерде, Желшағыр тауының бөктеріндегі Шылбыр қойнауында. 1957, 1959 — 61 жылдары Жетісу археологиялық экспедициясы (жетекшісі К. Ақышев) зерттеді.
  Бесшатыр
  Қорым құрамында үлкенді-кішілі 31 оба бар. Олар батыстан шығысқа қарай 1 км, солтүстіктен оңтүстікке қарай 2 км болатын алқапты алып жатыр. 21-і таспен, ал 10-ы қиыршық тас араласқан топырақ үйінділермен жабылған. Қорым шартты түрде екі бөлікке (солтүстік және оңтүстік) бөлінеді. Солтүстік топқа Бесшатыр зиратының ең үлкен 2- және 3-обалары кіреді. Үлкендерінің диаметрі 45 м-ден 105 м-ге дейін, биіктігі 6 — 17 м-ге дейін, тиісінше орташаларынікі 25 — 38 м, 5 — 6 м, кішісінікі 6 — 18 м, 0,8 — 2 м. Ескерткіштердің көлеміне қарай жіктелуі ежелгі Бесшатыр тұрғындарының әлеуметтік даму деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Зерттеу барысында 18 оба қазылды. Олардың үшеуі үлкен, қалғандары орташа және кіші обалар. Алынған ғылыми деректер ежелгі сақтардың әлеуметтік топтарға жіктелуі, шаруашылығы, тұрмыстық салт-дәстүрлері, діни наным-сенімі, архитектуралық жетістіктері, тұтынған қару-жарағы мен құрал-жабдықтары жайлы құнды мәліметтер береді. Таспен жабылған 21 обаның алтауында шағын тастармен қоршалған ұзын тізбектер бар. Оларды жалпы саны 5-тен 94-ке дейін жететін тастардан тұрғызылған қоршаулар құрайды. Тізбектер кейбір обаны түгел орап жатса, қайсыбірінің тек шығыс немесе оңтүстік-батыс жағын ғана қоршап тұр. Осындай ұзын тізбекті тас қоршаулар Бесшатырдан басқа бірнеше зираттың маңайында да бар. Оның біреуі Бесшатырдан батысқа қарай 10 км жерде. Құрамында 45 жеке қоршау бар бұл тізбек 450 м-ге созылып жатыр. Тізбектердегі көптеген тас плиталардың беттеріне таутеке, қабан, қасқыр сияқты аңдардың суреттері салынған. Үлкен Бесшатыр обасының маңындағы кейбір қоршаудың плиталарына түрлі таңба іспеттес суреттер де түсірілген. Олардың арасында күн рәмізіне жақын тұрған немесе қазақтың "көз” таңбасына ұқсас дөңгелек бейнелер кездеседі. Мұндай тізбектер қорымның тек жерлеу орны ғана емес, сондай-ақ, діни салт-жоралғылар шерулерін өткізетін ерекше салтанат орны болғанын да көрсетеді.
• Алтын адам— 1970 ж. басында Есік қорғанында — сақтар тайпасының жас көсемінің зираты табылды.
  Қорған қазбалары Қазақстанды 5 ғ. ЗБ мекен еткен ежелгі тайпалардың мәдениеті, өнері, діні жайлы құнды деректер берді.
  Алтын адам — Алматы облысындағы Есік қаласының солтүстігіндегі Есік өзенінің сол жақ жағалауындағы темір дәуірінен сақталған сақ обасынан табылған алтын киімді сақ жауынгерінің мүрдесі (5 ғасыр). 1969 – 1970 жылы археолог Кемел Ақышев тапқан. Алтын адам киімі 4 мыңға жуық алтын әшекейлермен безендірілген. Әшекейлер барыс, бұлан, таутеке, арқар, ат, түрлі құс бейнелерін беретін «хайуанат нақышында» жасалған. Бас сүйектің сол жағынан жаһұт тастармен әшекейленген алтын сырға табылды. Бас киімі кейінгі қазақ киімі үлгілеріне ұқсас, биік, шошақ төбелі, ұзындығы 70 см шамасында. Мойнында дөңгелек жүзік сияқты алтын алқа, іш көйлегі, көкірегінің тұсы, жеңі алтын тоғалармен өрнектелген, саусағында екі алтын жүзік, камзолы құрастырылмалы ауыр белбеумен буылған. Белбеуге аңға ұқсас бейнелер, 16 тоға жапсырылған, оң жағында қызыл қынапты ұзын семсер, сол жағында алтын пластиналар жапсырылған қынға салынған темір қанжар – ақинақ, шалбар балағы да алтын тоғалармен әшекейленген. Есік обасынан алынған археологиялық мәліметтерге қарап, бұл адамның біздің заманымыздан бұрынғы 5 – 4 ғасырларда өмір сүргені анықталды. Киім үлгісі, жерлеу рәсімі, Алтын адамның Жетісу жерін мекендеген сақтардың көрнекті елбасының ұлы немесе жас көсем, әскербасы екенін айқын көрсетеді.[3] Көне дәуірдегі материалдық мәдениет, өнер, мифология, т.б. салалардан мол дерек беретін Алтын адам сол кездегі сақтарда мемлекеттік өркениет ертеден қалыптасқанын дәлелдейді. Алтын адам – Қазақстанның азаттық символына айналды. Оның тұлғасы Алматының бас алаңына орнатылды, төбе бөркіндегі қанатты тұлпарлар бейнесі елтаңбамызға енді

Аквариум әдісі .Екі топ тақырыпты оқиды,жұппен талқылайды.Топпен талқылаған кезде келесі топ сырттан тыңдап тұрады.Әрі қарай сурет бойынша тақырыпты түсіндіріп шығады.

Жаңа сабақты бекіту:

Сынып ортаға шығып тұрады.Әуен ойнайды,әуен тоқтаған кезде қорапша ішіндегі сұрақтарға жауап береді.

Рефлексия.

Бағалау.

Үйге тапсырма беру:тақырыпты оқып,соңындағы сұрақтарға жауап беру.

Қарабұтақ орта мектебі

Ашық сабақ:

Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан

6 класс

Өткізген :Тарих пәнінің мұғалімі Қараулбекова Г.А

2016 ж

Іле өзені жағалуына табылған қорым?

Алтын киімді аамды қай жылы,кім тапқан?

Алтын киімді адам табылған қорым?

Сақтардың ескерткіші табылған аймақтарды ата?

Үлкен Бесшатыр обасын ғалымдар қалай атады?

Қызылордадан 300 шақырым жердегі қала атауы?

Жамбыл облысы                                                                                 

Талас ауданы. Қаратау қаласы                                                  

«ҮМІТ» мектеп - интернаты

Есимова Гулжан Бозымбековна

Тарих пәнінің   ІІ санатты мұғалімі

                                    ЖАҢА САБАҚТЫ ХАБАРЛАУ

                                   САБАҚТЫ ЖҮРГІЗУ ЖОСПАРЫ

                                             САБАҚТЫҢ  БАРЫСЫ